Huế - một cái tên vừa quen vừa lạ với nhiều người – cái tên ẩn chứa những nét riêng vừa cao sang quyền quý của một thuở thần kinh – vừa dân dã gần gũi với những người dân chân chất thật thà. Huế còn lại gì sau bao nhiêu năm phải gồng mình với biết bao vết thương của thời gian, của chiến tranh và của con người ! 

 

Nơi lưu giữ những giá trị truyền thống, nơi mà nét cao sang quyền quý của chốn cung đình hòa quyện với cái bình dân giản dị của dân gian. Nơi những tinh hoa văn hóa của hàng trăm năm được chắc lọc và kết hợp với nhau.

Huế không chỉ nổi tiếng với một hoàng cung lộng lẫy, với một cầu Trường Tiền nên thơ, hay một lăng tẩm uy nghiêm trầm mặt, Huế còn nổi tiếng với những món ăn cung đình, những món ăn bình dân.

Còn nữa, Huế cũng không thể thiếu những ngôi chùa được mệnh danh là “quốc tự” một thời như Thiên Mụ, Thánh Duyên...

Hay dòng Hương giang thơ mộng như một dãi lụa xanh nằm vắt ngang cố đô, là nguồn sáng tác cho biết bao nhà văn nhà thơ, núi Ngự Bình, đồi Vọng Cảnh...

Đi xa hơn ra khỏi kinh thành ta lại hòa mình vào thiên nhiên vào những mái nhà rường cổ kính, những ngôi làng cổ như Phước Tích... nơi lưu trữ những giá trị truyền thống bao đời nay, hay chiếc cầu ngói Thanh Toàn thanh thoát.

Ngoài các giá trị vật chất ấy Huế còn mang trong mình những giá trị văn hóa tinh thần đến lạ thường: nhã nhạc cung đình đầy uy nghi, một câu hò Huế nghe lắng đọng trên dòng Hương giang...

Hãy một lần về lại với Huế để cảm nhận một cố đô yên bình, nhẹ nhàng sâu lắng, cổ kính...qua loạt bài nhiều kỳ “Về với Huế thương”.

01: Thần kinh một thuở

Từng là kinh đô của Việt Nam trong gần 150 năm (1802 – 1945) và là thủ phủ của xứ đàng trong hơn 300 năm, Huế lưu giữ trong mình biết bao điều kỳ lạ. Tất cả những gì còn lại ngày này khó có thể làm ta sống lại một thuở thần kinh xưa nhưng cũng đủ cho ta có một cái nhìn rõ hơn về quá khứ.

Bước chân của Chúa Tiên Nguyễn Hoàng đã đặt nền móng cho cả tương lai của Huế, ra đi trong bối cảnh đất nước loạn li, cần phải tìm một chốn dung thân để gây dựng cơ nghiệp, Ngài đã tìm mọi cách để được vào miền Nam khai phá đất đai. Huế dần thành hình từ đó.

Suốt các đời Chúa sau đã xây dựng nên nền tảng cho một Huế “thần kinh” sau này. Một biến cố xảy ra làm cho Huế lại một lần nữa trở nên hoang phế, những gì được gây dựng trong suốt mấy trăm năm đều trở thành tro bụi khi nhà Trịnh đánh bại Chúa Nguyễn. 

Rồi binh đao cũng qua đi, Huế thành kinh đô tạm thời của Việt Nam vào triều vua Quang Trung. Nhưng một lần nữa binh đao lại dấy lên, triều Nguyễn lên thay Tây Sơn. Chính mốc thời điểm này làm Huế thật sự trở thành kinh đô của một Viêt Nam thống nhất từ Bắc vào Nam.

Một trang sử mới mở ra cho Huế, công cuộc xây dựng Huế bắt đầu. Trên bờ bắc sông Hương một tòa kinh thành đồ sộ, quy mô theo quy cách thành Vauban của Pháp và vận dụng dịch lý phong thủy phương đông tạo cho nó một thế phòng thủ vững chắc. Sự đăng đối đến tuyệt đối đến từng chi tiết làm cho tòa thành là một trong những tòa thành đẹp nhất Đông nam Á thời đó.

Với trách nhiệm là kinh đô, Huế là trung tâm văn hóa, kinh tế chính trị, xã hội của cả đất nước, nó đã xây dựng cho chính mình một bản sắc riêng “bản sắc thần kinh”. Mỗi một con đường mỗi một góc phố đều phản phất nét xưa, nét cổ kính... 
02. Hoàng cung một thuở vàng son – Ngọ Môn và Điện Thái Hòa

 

Nổi tiếng với lầu son gác tía – Đại nội Huế hiện ra trước mắt du khách là một nơi vừa thâm u, bí ẩn nhưng cũng lại rất gần gũi với biểu tượng là Ngọ Môn.

Biểu tượng của Huế - Ngọ Môn

Bắt đầu bằng của Ngọ Môn ở phía Nam, ta bắt đầu đi vào Hoàng thành, nơi ở , nơi thờ cúng và làm việc của hoàng gia. Hoàng thành được giới hạn trong vòng thành dài hơn 600m và rộng hơn 500m, với nhiều công trình kiến trúc vàng son. 4 phía của Hoàng thành có 4 cửa ra vào: Nam – Ngọ Môn, Bắc – Hòa Bình, Tây – Chương Đức, Đông – Hiển Nhơn.

Cửa Chương Đức

Ngọ Môn – cái cổng lớn nhất hoàng thành và cũng là đẹp nhất, được xây vào năm 1833 dưới triều Minh Mạng thay thế cho Nam Khuyết đài. Với diện tích nền hơn 1500m2, nhưng Ngọ Môn không tạo cho con người một cái gượng ép hay quá sợ như là Ngọ Môn ở tử cấm thành Bắc kinh. Với 5 lối ra vào: cửa giữa dành riêng cho Vua, 2 cửa 2 bên dành cho quan văn và vỏ, còn 2 cửa bên 2 cánh chữ U dành cho binh lính.

Chiếc trống trên lầu Ngũ Phụng

Phía trên nền Ngọ Môn là lầu Ngũ Phụng với kiến trúc 2 tầng 5 lớp mái tượng trưng cho 5 con chim Phượng đang bay lên. 100 cây cột chống đỡ cho lầu, trong đó có 48 cây xuyên suốt 2 tầng lầu, tạo nên dáng vẽ thanh thoát nhẹ nhàng không choáng ngợp.
 
Phía trong Hoàng Thành được chia thành nhiều khu vực với các chức năng khác nhau. Trong đó Tử cấm thành là khu vực quan trọng nhất, là nơi ở của nhà Vua và những người vợ của Ông. 

Sau khi qua Ngọ Môn ta phải qua cầu Thái dịch để đến Điện Thái Hòa – ngôi chính điện quan trọng nhất của hoàng cung – nơi tổ chức tất cả các đại lễ của triều đại như: lễ đăng quang, vạn thọ, tiếp sứ... Tòa điện là một tổ hợp kiến trúc nguy nga tráng lệ với diện tích rộng. Điện gồm 2 tòa nhà ghép lại với nhau bằng hệ thống trần vỏ cua. Đây cũng là nét riêng của kiến trúc Huế, nó hợp với khí hậu nơi đây cũng như tiết kiệm diện tích đất.

Điện Thái Hoà nhìn từ Ngọ Môn

Bên trong điện là một thế giới của Rồng – biểu tượng quyền lực của nhà Vua – Rồng ở khắp mọi nơi: trên nóc điện, các bờ nóc, bờ đao, bờ quyết, trên các cây cột, các bửu tán và đặc biệt là trên  ngai vàng... 80 cây gỗ liêm lớn chống đỡ tòa điện làm cho tòa điện trở nên thanh thoát nhẹ nhàng. Một điều đặc biệt của ngôi điện nữa là cách thiết trí ngai vàng: khi ngồi trên ngai vàng phát ra tiếng nói thì mọi nơi trong điện đầu nghe rõ như là ở gần ngai vàng.

Bên trong điện

Điện được xây dựng vào thời Gia Long và trùng tu lớn vào thời Minh Mạng và Khải Định nên mang nhiều phong cách kiến trúc của nhiều thời kỳ lịch sử khác nhau.

Phía trước Điện

Sau bao biến cố của lịch sử, thăng trầm của thời gian, cũng như vô ý của con người thì ngày nay Điện vẫn tồn tại tuy không như nguyên bản nhưng nó luôn là biểu tượng của quyền lực thuở xa xưa.

03. Hoàng cung một thuở vàng son - Tử cấm thành

Tiếp tục hành trình khám phá đại nội, chúng ta đến với tử cấm thành – nằm sau Điện Thái Hòa, là vòng thành nằm trong cùng , vòng thành quan trọng nhất, nơi làm việc thường ngày và sinh hoạt của Vua và Hoàng gia.

Bước qua Đại Cung môn ta đến với một thế giới hoàn toàn khác – nơi chỉ có Vua và các bà vợ được ở (cùng với một vài quân lính, thị nữa và hoạn quan), Điện Cần Chánh với kiến trúc tuyệt đẹp – được đánh giá là ngôi điện đẹp nhất của Tử Cấm thành, cùng với hài tòa nhà hai bên là tả vu và hữu vu, là nơi vua làm việc hàng ngày và thiết thường triều.

 
Hữu Vu – nơi các quan võ chuẫn bị trước khi yết kiến Vua

Sau Điện là bức bình phong lớn ngăn cách khu vực quan trọng nhất của tử cấm thành – Điện Càn Thành – nơi ở của Hoàng Đế, xung quanh điện là hệ thống các điện phụ với nhiều chức năng khác nhau như: Thượng Thiện Đường – nơi ăn uống, Duyệt Thị Đường – nơi xem hát, Thái Bình Lâu – nơi thư giản, cùng các vườn Ngự Uyển...Sau Điện Càn Thành là Cung Khôn Thái, nơi ở của Hoàng Hậu (từ thời Minh Mạng trở đi bãi bỏ chức hoàng hậu mà chỉ là hoàng quý phi), cùng với tam cung lục viện ở phía tây – nơi sinh hoạt của các cung tần phi tử...

 
Bức không ảnh chụp Tử Cấm Thành trước khi bị bom đạn chiến tranh phá huỷ

Ngoài ra trong tử cấm thành còn có các vườn Ngự là nơi thư giản, ngắm cảnh của Vua và Hoàng gia. Các vườn Ngự này ngoài các công trình kiến trúc xinh xắn còn tập hợp các kỳ hoa dị thảo từ khắp mọi miền đất nước.

 
Thái Bình Lâu – nơi Vua đọc sách và thư giản

 
Hệ thống trường lang đang được phục hồi

Đặc biệt còn có một ngôi điện rất đẹp, pha lẫn nét cổ Phương Đông cùng với kiến trúc Phương tây – Điện Kiến Trung, được kiến thiết vào thời Khải Định và là nơi sinh hoạt của Khải Định và Bảo Đại sau này, điện là một khối kiến trúc tuyệt đẹp với đường nét đậm phong cách Á Đông hòa cùng cái cứng chắc rắn rỗi của kiến trúc Tây Phương, điện gồm 2 tầng, xây bằng bê tông cốt thép, được gắn điện cùng các tiện nghi sinh hoạt hiện đại. Điện nằm ở phía Bắc tử cấm thành, gần cửa Hòa Bình và lầu Tứ Phương vô sự vừa được trùng tu gần đây.

 
Lầu Tứ Phương Vô Sự trên bắc Khuyết Đài vừa được trùng tu

 
Điện Kiến Trung trước khi bị phá huỷ - một kiệt tác kiến trúc kết hợp phong cách đông tây

Tuy nhiên do thời gian, chiến tranh cũng như sự vô ý của con người hầu như các kiến trúc trên đã thành phế tích,hay chỉ còn nền móng, và hiện nay đang có kế hoạch trùng tu dần dần.

04. Hoàng cung một thuở vàng son – Thế Miếu 

Hành trình khám phá Hoàng cung xưa tiếp tục với trục phía tây Hoàng Thành. Bắt đầu là khu vực thế miếu – nơi thờ tự các Vua Nguyễn.

 

Hiển lâm Các nhìn từ Miếu Môn

Đây là một hệ thống miếu thờ lớn với hai ngôi miếu là Thế Tổ Miếu và Hưng Tổ Miếu. Bước qua cổng chính vào Thế Miếu ta sẽ bắt gặp ngay Hiển Lâm các, công trình cao nhất Hoàng Thành gồm 3 tầng. Đây là biểu tượng và là nơi tôn vinh công lao của các Vua và quan đã có công với đất nước.

Hiển Lâm Các và Cửu Đỉnh

Hiển Lâm Các phá vỡ quy luật của hầu hết các cung điện ở Huế, phát triển chiều cao thay vì chiều dọc và chiều ngang, công trình được trang trí đơn giản nhưng tinh xảo và có giá trị kiến trúc rất cao.

Phai màu cùng thời gian

Tiếp đến qua Hiển Lâm Các là Cửu đỉnh – tượng trưng cho sự trường tồn của triều đại và tên của từng đỉnh tương ứng với miếu hiệu của các vị Vua trong Thế miếu. Cái sân gạch rộng phân chia Hiển Lâm Các và Thế Miếu, trên sân đặt một vài châu cây cảnh. Chính giữa sân là một con đường được lát đá thanh dẫn vào gian giữa cua Thế miếu.

Thế Miếu nhìn từ bên ngoài

Thế miếu là một ngôi nhà lớn, được xây theo quy cách chung của các cung điện, gồm hai tòa nhà ghép lại bằng trần vỏ cua. Diện tích miếu hơn 1500m2 là nơi thờ tự các vua Nguyễn. Mỗi gian thiết trí một án thờ, có 10 Vua được thờ nơi đây. Miếu được sơn son thếp vàng lộng lẫy, trang trí rất công phu và tiền của.

Toàn cảnh Thế Miếu

Bên trong Miếu là 10 án thờ 10 vị Vua

Thế giới của vàng son lộng lẫy

Phía sau Thế miếu là Hưng miếu, một ngôi miếu nhỏ thờ Nguyễn Kim, cha của Vua Gia Long, cũng được sơn son thếp vàng rất tinh xảo. Miếu bị phá huỷ hoàn toàn trong chiến tranh sau đó được mẹ Vua Bảo Đại mua một ngôi nhà rường về dựng lại trên nền cũ, về sau khi trùng tu đã được sơn son thếp vàng.

Cổng vào Hưng Miếu

Hưng Miếu

Một miếu thờ phụ

Ngoài ra xung quanh hai ngôi miếu chính còn có các công trình phụ như tả hữu tùng tự - nơi thờ quan văn võ, điện Canh Biểu thờ Khổng Tử, miếu Thổ Công...tất cả được bố trí hài hòa với thiên nhiên cây cỏ.

Kết thúc khu Thế Miếu ta sẽ đến Điện Phụng Tiên – ngôi điện này cũng thờ các Vua Nguyễn - dùng cho các bà nội cung đến để tế lễ vì theo luật của triều đình thì Thế Tổ miếu là miếu công chỉ dành cho Vua cũng như các Hoàng Nam, hoàn toàn không có nữ giới kể các mẹ Vua. Khu vực này chỉ còn lại còng tường ngoài, còn hầu như đã thành phế tích và đấn nay vẫn chưa có kế hoạch hoàng nguyên.

05. Hoàng cung một thuở vàng son – Cung Diên Thọ - Cung Trường sanh

Hành trình lại đưa ta đến với cung Diên Thọ - nơi ở của Hoàng Thái Hậu, đây là nơi thâm cung – hệ thống kiến trúc cũng như quy hoạch đều theo quy cách chung. Nguyên xưa khi được xây dựng cung xây mặt về phía Đông, sau này khi cho đại trùng tu cung thì Vua Tự Đức đã cho xây dựng lại cung như hiện nay.

Cổng Thọ Chỉ
 

Bức bình phong lớn trước chính điện

Bắt đầu là Cổng Thọ Chỉ, ta sẽ thấy ngay bức bình phong to lớn đồ sộ che cho ngôi chính điện Diên Thọ, đây là nơi ở của bà Thái Hậu. Điện cũng rất to lớn đồ sộ, nhưng không được sơn son thếp vàng mà vẫn giữ màu nâu của gỗ nên rất ấm áp và gần gũi,

Điện được kiến thiết vào năm 1804 cùng thời gian với xây tử cấm thành, sau đó được trùng tu nhiều lần. Lúc đầu điện quay về hướng Đông, đến thời Tự Đức điện được xây dựng lại với quy mô như ngày nay là quay về hướng Nam. Điện được thiết trí đơn giản, không cầu kỳ, được chia làm hai phần: phần trước là nơi tiếp khách vào các ngày lễ và Khánh Thọ của Thái Hậu, phần sau là nơi ăn ở và nghĩ ngơi.

 
Chính điện cung Diên Thọ
 

Mặt bên chính điện
 

Nội thất bên trong điện

Sau chính điện là điện Thọ Ninh – nơi ở của các bà mẹ khác của Vua, lúc đầu điện này cũng rất đồ sộ, nhưng sau này do xuống cấp nên đã được sửa thành 3 gian hai chái tức có quy mô nhỏ hơn rất nhiều so với nguyên thủy. Hiện nay điện đang trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng và đang xúc tiến để phục dựng.

 
Điện Thọ Ninh, hiện đang được trùng tu

Xung quanh chính điện còn có các công trình như tả trà – tòa nhà này là nơi tiếp khách và có hành lang nối từ điện Càn Thành trong tử cấm thành, Tịnh Minh lâu – xưa kia là nhà hát dành cho Thái Hậu nhưng sau khi Bảo Đại thoái Vị đã cho sửa thành nơi ở của quốc trưởng bù nhìn, Trường Du tạ - nơi thư giản của Thái Hậu,  Phước Thọ am – nơi thờ tự...Ngoài ra còn có các công trình phụ nhưng đã bị phá hủy theo thời gian, hiện chỉ còn nền móng.

 
Tả Trà – nơi tiếp khách của Hoàng Thái Hậu
 

Trường Du Tạ - nơi thư giản của Hoàng Thái Hậu

 
Phước Thọ am – nơi thờ Thần Phật và tu hành của các bà Hoàng
 

Hoàng tàn và đổ nát

Cung Trường Sanh nằm ngay sau cung Diên Thọ, nguyên thủy đây chỉ là một vườn Ngự nhưng đến thời Thiệu Trị được đại trùng tu và trở thành nơi ở của các bà Thái Hoàng Thái Hậu – bà nội Vua. Theo như thư tịch cổ thì đây là khu cung điện rất đẹp có lầu son gác tía, hồ nước, điện đài...

 
Cổng chính cung Trường sanh

 
Chính điện cung Trường Sanh vừa được trùng tu

Qua thời gian cung đã bị hủy hoại nhưng ngày nay đã được phục dựng lại như xưa, với hệ thống điện đài và cầu cống rất nên thơ.

 
Nét hiện đại hòa với nét cổ

Khép lại hành trình khám phá hoàng cung xưa (tuy còn thiếu một vài khu vực nữa do các khu vực này chưa được phục dựng và còn quá đổ nát), tuy không thể nói hết nhưng qua đó ta có thể hình dung một phần nào hoàng cung xưa với lầu son gác tía và cuộc sống vương giả nơi đây.

06. Kỳ Đài – chứng nhân lịch sử 

 

Có lẽ trong những triều đại phong kiến của Việt Nam thì chỉ có nhà Nguyễn xây dựng kỳ đài, đó vừa là biểu tượng cho sự thống nhất đất nước sau bao nhiêu năm nội chiến và cũng là để khẳng định ngôi vị Hoàng Đế của Gia Long cũng như các Vua kế vị Ông, kỳ đài còn là nơi thể hiện cho chính thể quốc gia. Kể từ khi xây dựng cho đến nay, trải qua thăng trầm của thời gian, chiến tranh kỳ đài vẫn hiên ngang, vẫn đứng đó với đúng chức năng của mình là nơi treo cờ.

 
Kỳ đài – nơi tranh giành của quyền lực

Kỳ đài được xây vào năm 1807 dứơi thời Gia Long ở chính Nam pháo đài trước mặt hoàng thành. Đến thời Minh mạng vào các năm 1829, 1831, 1840 kỳ đài được tu sửa nhiều lần. Kỳ đài gồm 2 phần là đài cờ và cột cờ.

 
Thanh bình bên dòng Hương hiền hòa

Đài cờ: gồm 3 tầng đài hình chóp cụt chồng lên nhau cao hơn 17m, mỗi tầng đều có lang can cao 1m, được trang trí bằng gạch hoa đúc rỗng, tầng thứ nhất cao 5,5m, tầng 2 cao gần 6m, tầng 3 cao hơn 6m. các tầng thong nhau bằng một cửa vòm, từ tầng 1 lên tầng 2 cửa vòm rộng 4m, từ tầng 2 lên tầng 3 cửa vòm rộng 2m. cả 3 tầng nền đều được lát gạch vồ và có một hệ thống thoát nước rất tinh tế, ngày xưa trên đài còn có 2 chồi canh và 8 khẩu đại bác.

 
Trong chiến tranh kỳ đài vẫn sừng sững tuy mang trên mình nhiều vết thương

Cột cờ: nguyên xưa cột cờ đuợc làm bằng gỗ cao khoảng 30m, đến năm Thiệu Trị thứ 6 được làm lại cũng bằng gỗ cao khoảng 32m, đến năm 1904 trong cơn bão Thìn cột cờ bị gãy và thay bằng một cột khác bằng gang. Rồi năm 1947 cột cờ lại bị pháo bắn gãy thêm một lần nữa và năm 1948 một cây cột bằng bê tông cốt sắt được dựng lên cao khoảng 37m và tồn tại đến ngày nay. Cột cờ được chi làm 2 phần và giữa có một cái vọng đẩu dung để đặt kính viễn vọng giúp quân lính có thể quan sát ra đến cửa biển Thuận An

 
Nhìn từ Ngọ Môn, thật uy nghi

Trong thời nhà Nguyễn kỳ đài là nơi treo cờ báo hiệu cho những cuộc lễ khác nhau như lễ đăng quang, vạn thọ, tiếp sứ… Rồi đến ngày 23 – 8 – 1945 khi Bảo Đại đọc bản thoái vị ở Ngọ Môn thì lá cờ quẻ ly của nhà Nguyễn được kéo xuống và lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên. Chiến tranh lại nổ ra, một lần nữa cột cờ lại thay màu cờ, mãi đến 31-1-1968 là cờ của mặt trận giải phóng dân tộc lại được kéo lên trong 26 ngày và rồi cũng bị hạ xuống, mãi cho đến ngày 26-3-1975 khi Huế được giải phóng thì lá cờ của mặt trận giải phóng dân tộc mới yên vị trên kỳ đài.

Trải qua biết bao cơn binh lửa, kỳ đài bước ra khỏi chiến tranh với nhiều thương tích mang trên mình, rồi một đợt phát động trùng tu lại kỳ đài bắt đầu, kỳ đài dần lấy lại được nét xưa, hệ thống lang can được phục hồi, hệ thống thoát nước cũng vậy. Tuy nhiên 2 gác canh và 8 khẩu thần công thì không còn nữa.

 
Kỳ đài nhìn từ Phu Văn Lâu

Từng là biểu tượng chính thể của một quốc gia, kỳ đài tồn tại giữa bom đạn của chiến tranh, giữa ta và địch, giữa quá khứ và hiện tại, cho đến ngày nay kỳ đài vẫn uy nghi sừng sững phía trước hoàng thành, trước hoàng cung xưa như một dấu ấn thời gian và như biểu tượng cho nước Việt thống nhất trong hiện tại cũng như tương lai.

Theo quan niệm phương Đông thì sống chỉ là một giai đoạn chuyển tiếp trong cuộc đời con người cho nên việc xây dựng lăng tẩm rất quan trọng, lăng phải được xây như thế nào, cuộc đất phải ra sao... tất cả phải thống nhất tuyệt đối vì nó có ảnh hưởng đến cơ nghiệp của con cháu. Vì thế các Vua nhà Nguyễn cũng lo xây dựng cái cơ ngơi riêng cho mình, cho nên trên đất Huế có rất nhiều lăng tẩm Hoàng gia trong đó có hệ thống lăng tẩm của các hoàng đế nhà Nguyễn. Mỗi lăng là một không gian riêng ẩn chứa tính cách của từng người chủ, có cái bao la thể hiện tính cách phóng khoáng như lăng Gia Long, cái lại nguyên tắc uy nghiêm như lăng Minh Mạng, cái đơn giản thể hiện cái gì đó chóng vắng như lăng Thiệu Trị...

07. Lăng tẩm – Ngang dọc một thời với Lăng Gia Long

Mở đầu cho hành trình khám phá lăng tẩm các Vua triều Nguyễn, chúng ta đến Thiên Thọ Lăng – lăng của Vua Gia Long, vị vua có công lao to lớn với triều đại – Người đã thống nhất đất nước sao hàng trăm năm nội chiến.

 
Cổng chính vào tẩm điện vừa được trùng tu

Có lẽ cái máu phiêu lưu trong con người Ông đã ảnh hưởng đến lăng mộ của Ông, nó cũng bao la như chính chủ nhân của nó vậy.

 
Minh Thành Điện

Ta có thể đi thuyền ngược sông Hương hoặc đi đường bộ khoảng 16km để đến với lăng Gia Long, hai bên đường vào lăng là hàng cây cổ thụ cao vút tỏa bóng mát quanh năm.

Lăng là cả một hệ thống các lăng của các Ông Hoàng Bà Chúa:
-    Lăng Quang Hưng của bà Thái Tông Hiếu Triết Hoàng hậu, vợ thứ hai của Chúa Hiền Nguyễn Phúc Tần (1620-1687).
-    Lăng Vĩnh Mậu của bà Anh Tông Hiếu Nghĩa Hoàng hậu, vợ Chúa Nghĩa Nguyễn Phúc Trăn (1650-1725).
-    Lăng Trường Phong của Túc Tông Hiếu Ninh Hoàng đế Nguyễn Phúc Chú (1697-1738).
-    Lăng Thoại Thánh của bà Hưng Tổ Hiếu Khương Hoàng hậu (1738-1811), vợ thứ hai của Nguyễn Phúc Côn (Luân) và là thân mẫu của vua Gia Long.
-    Lăng Hoàng Cô của Thái Trưởng Công chúa Long Thành, chị ruột vua Gia Long.
-    Lăng Thiên Thọ của vua Gia Long và vợ ông.
-    Lăng Thiên Thọ Hữu của bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu, vợ thứ hai của vua Gia Long, mẹ vua Minh Mạng.

Với diện tích rất rộng, lăng gồm 42 ngọn núi chầu về trong đó ngọn đại Thiên Thọ là bình phong. Ngày xưa quanh lăng có rất nhiều trụ biểu để báo hiệu cho mọi người ranh giới của lăng cũng như tôn vinh công lao của người chủ lăng, nhưng do thời gian ngày nay chỉ còn 2 trụ mà thôi. 

Lăng gồm phần tẩm – nơi thờ cúng Vua và Hoàng Hậu, lăng – nơi đặt mộ phần của Vua

Tẩm gồm có khu vực bi đình, do vua Minh Mạng cho dựng lên để ghi danh công trạng của cha mình, khu vực Minh Thành điện – nơi thờ tự Vua cùng hai người vợ, sở dĩ có tên là Minh Thành là có giả thuyết rằng khi xây xong điện thì nó chưa được sơn son thếp vàng và cần thời gian để nó hoàn thành viên mãn. Ngày nay điện đã được trùng tu và sơn son thếp vàng hoàn chỉnh.

Bi đình vừa được trùng tu

Lăng mộ - khu vực thứ hai của lăng, nơi đặt mộ phần của Vua và Hoàng hậu,phía trước có hồ bán nguyệt,  khu vực này xưa kia rấthoành tráng và uy nghi, ba tầng bậc cấp dẫn lên mộ phần rất rộng, phía trước mộ có cổng vào và bình phong nhỏ, xung quanh có tường bao, phía trong là 2 ngôi mộ được song tán theo kiểu “càn khôn hiệp đức”.

 
Dấu ấn thời gian trên từng bậc cấp

Ngày nay đến với lăng ta có thể cảm nhận được cái uy nghi, cái phóng khoáng nơi đây. Với những gì còn sót lại, vừa rêu phong cổ kính, vừa hoang tàn đổ nát, ta sẽ không khỏi ngậm ngùi cho tiền nhân đã bỏ biết bao công sức để xây dựng. 

Với các dự án trùng tu tôn tạo đang được thúc đẩy rồi đây lăng sẽ lấy lại được dáng dấp xưa, và sẽ trở thành nơi tham quan lý tưởng cho du khác trong và ngoài nước.

08. Lăng tẩm – Uy nghi Lăng Minh Mạng 

Kỳ này ta sẽ đến với Hiếu lăng – lăng Vua Minh Mạng, vị Vua thứ hai của triều Nguyễn. Được ca ngợi là ông Vua tài năng nhất, người ban hành ra những cải cách giúp đất nước dần lấy lại sự hùng mạnh. Ông nổi tiếng là người cương trực và rất chăm lo chính sự, không bao giờ Ông trễ một buổi chầu nào. Chính vì lẽ đó mà lăng của Ông cũng toát lên cái uy nghiêm trầm mặt, cái cân đối trong từng đường nét kiến trúc, trong bố cục công trình. Hãy bắt đầu hành trình khám phá lăng Minh Mạng.

 
Lăng nhìn từ bên ngoài

Lăng Minh Mạng còn gọi là Hiếu lăng (do vua Thiệu Trị cho xây dựng), nằm trên núi Cẩm Khê, gần ngã ba Bằng Lãng là nơi hội lưu của hai dòng Hữu Trạch và Tả Trạch hợp thành sông Hương, cách cố đô Huế 12 km.

 
Sùng Ân Điện

Quá trình xây dựng lăng rất kỳ công, khi lên ngôi Ông đã cho người đi tìm cuộc đất tốt để xây cất mộ phần cho mình, qua nhiều lần đắn đo suy nghỉ, cuộc đất ở nơi hội lưu hai dòng sông để xây mộ phần, nhưng công việc xây dựng lại gặp nhiều khó khăn, nên đến khi Ông qua đời vẫn chưa xong, phải đến năm 1843 dưới thời Thiệu Trị mới hoàn thành.

 
Bi đình

Tổng thể lăng là một sự cân đối, xuyên suốt trục thần đạo dài 700m từ Đại Hồng môn đến hết mộ phần của Vua. Điểm đặt biệt của lăng là tẩm và lăng nằm trên một trục chứ không phân chia thành hai như lăng Gia Long.

 
Bên trong Sùng Ân điện

Từ Đại Hồng môn bắt đầu là sân chầu với hai hàng quan văn võ, ngựa voi ở hai bên, tiếp đến là Phụng Thần sơn, đặt bia “thánh tích thần công” do vua Triệu Trị viết để ghi nhớ công lao của vua cha. 

Qua khỏi bi đình ta đến với 3 tầng sân gạch rất rộng, được lát gạch Bát Tràng, sở dĩ làm cái sân rộng như vậy là để giảm bớt cái dày đặt của các công trình kiến trúc cũng như tạo ra sự linh thiêng cho khu tẩm. Lên tầng ba ta sẽ đến Hiển Đức môn, cửa chính của tẩm điện (cửa này vừa được trùng tu). Qua cổng ta sẽ vào đến Sùng Ân điện nơi đặt bài vị của Vua và Hoàng Hậu.

 
Thiên nhiên vừa thơ mộng vừa lãng mạn

Hai bên điện có tả hữu tùng tự, nơi của quan văn võ. Đi vào trong điện là thế giới của vàng son lộng lậy, chính giữa điện là án thờ Vua cùng vợ, ngoài ra còn có các kỹ vật của Vua lúc còn sống. Phía sau còn có hai ngôi nhà phụ hai bên dùng làm nơi ăn ở của các bà phi lên đây nhang khói cho Vua.

Qua khỏi khu tẩm ta sẽ đến với một thế giới của thiên nhiên hòa với kiến trúc: hồ Trừng Minh,tòa Minh Lâu, hồ Tân Nguyệt, cuối cùng là bửu thành – nơi đặt mộ phần của Vua. Bửu thành có hình tròn tượng trưng cho trời tương ứng với la khu tẩm khu hình vuông tượng trưng cho đất.

 
Minh Lâu, nơi đi về của linh hồn Tiên Đế

Toàn bộ khu lăng mộ là một hệ thống kiến trúc hòa quyện với thiên nhiên có dáng như một con người đang nằm thoải mái đầu tựa vào bửu thành, chân đặt ở Đại Hồng môn. Xung quang là hồ Trừng Minh bao la như bao bọc ôm lấy thân người. Lăng còn có ý nghĩa là sự thống nhất giang sơn từ Bắc tới Nam với trái tim đặt ở Huế là tẩm điện thờ Vua.

 
Nội thất Sùng Ân điện

Lúc nguyên thủy quanh khu thờ tự còn có các lầu gác đình tạ nhưng hiện nay chỉ còn nền móng mà thôi.

Ngày nay đến với lăng ta sẽ hòa mình vào cái bao la mà thâm nghiêm uy nghi như chính người chủ lăng vậy.

Để đi đến lăng ta có thể đi thuyền trên sông Hương hoặc đường bộ khoảng 12km.

09. Lăng tẩm - Đơn sơ lăng Thiệu Trị 

Thiệu Trị, vị vua thứ ba của triều Nguyễn, Ông ở ngôi được bảy năm, chưa kịp nghĩ đến nơi yên nghĩ cho mình thì đột ngột qua đời, trước khi ra đi Ông chỉ kịp căn dặn con mình cho một nơi dễ xây dựng lăng và tiết kiệm chi phí.

Có lẽ vì thế mà lăng Thiệu Trị nằm gần kinh thành hơn so với lăng hai vua tiền nhiệm và nằm hoàn toàn ngược với hai lăng trước. Lăng quay mặt về hướng tây bắc, một hướng rất hiếm gặp trong kiến trúc Huế. 

Lăng được hoàn thành chỉ trong vòng 10 tháng, với sự kế thừa từ lăng Gia Long và Minh Mạng. Lăng Thiệu Trị nằm dựa lưng vào núi Thuận Đạo, ở địa phận làng Cư Chánh, xã Thủy Bằng, huyện Hương Thủy, cách Kinh thành Huế chừng 8 km.

 
Các tầng tam cấp dẫn lên tẩm điện

Mặc dù kế thừa mô thức xây dựng của 2 lăng trước nhưng lăng Thiệu Trị vẫn có những nét riêng, từ cách chọn hướng lăng đến cách chọn tiền án, hậu chẩm, minh đường... đều khác. 

Lăng giống như lăng Gia Long đó là chia làm 2 phần: lăng và tẩm. Tẩm cách lăng về bên trái khoảng 100m. Xung quanh lăng không có la thành mà là những cánh đồng xanh mướt rộng bao la, điều này làm cho lăng một nét thanh bình, giản dị, gần gũi lại cũng rất thâm nghiêm, u tịch.

 
Hồ bán nguyệt trước khu lăng

Phần tẩm cũng xây theo mô tuýp chung gồm 3 tầng bậc cấp để lên nơi thời tự. Qua Hồng Trạch Môn ta đến Biểu Đức điện, nơi thờ Vua cùng Hoàng Hậu. Xung quanh còn có các công trình phụ như: Tả, Hữu Phối Điện (trước), Tả, Hữu Tùng Viện (sau) quây quần chung quanh điện Biểu Đức càng tôn thêm vẻ cao quý của chính điện. Bên kia hồ Điện, hòn Bàu Hồ làm bình phong cho khu vực điện thờ,rừng thông xanh mướt làm La Thành cho khu vực Lăng.

 
Bi đình

Phần lăng gồm bái đình có hai hàng tượng quan văn võ voi ngựa đứng chầu, sau đó đến bi đình, qua bi đình là lầu Đức Hinh (lầu này đã bị sập từ thời chiến tranh chỉ còn nền móng), qua lầu ta sẽ phải qua cây cầu để đến mộ phần. Phần lăng này giống như ở lăng Vua Minh Mạng. Bửu thành cũng là hình tròn, muốn đến bửu thành phải qua 3 cây cầu: Đông Hòa (phải), Chánh Trung (giữa) và Tây Định (trái).

 
Nơi yên nghĩ của Hoàng Đế

Ngày nay lăng đang xuống cấp trầm trọng vì không có hệ thống la thành bảo vệ, rồi chiến tranh tàn phá, đã có dự án trùng tu nhưng chỉ ở khu thờ tự, còn phần lăng vẫn chìm trong điêu tàn.

Tuy vậy khi đến lăng ta vẫn nhận được cái lãng mạn, cái thâm u trầm mặc lẫn trong cái hoang tàn đổ nát. Hy vọng trong vài năm tới lăng sẽ sớm lấy lại nét huy hoàng xưa.

10. Lăng tẩm - Thơ mộng Lăng Tự Đức

Tự Đức – ông Vua được coi là hay chữ nhất triều Nguyễn đã xây dựng cho mình một hoàng cung thứ hai để có thể nghĩ ngơi hay tránh xa cái hoàng cung to lớn và cũng làm nơi yên nghĩ ngàn năm của mình.

 

Rừng thong xanh rì quanh lăng

Lăng Tự Đức là một quần thể công trình kiến trúc, trong đó có nơi chôn cất vua Tự Đức tọa lạc trong một thung lũng hẹp thuộc làng Dương Xuân Thượng, tổng Cư Chánh (cũ), nay là thôn Thượng Ba, xã Thủy Xuân, thành phố Huế. Lúc mới xây dựng, lăng có tên là Vạn Niên Cơ, sau cuộc nổi loạn Chày Vôi, Tự Đức bèn đổi tên thành Khiêm Cung. Sau khi Tự Đức mất, lăng được đổi tên thành Khiêm Lăng.

Lăng là một cả một quần thể rộng lớn, nó như một công viên khổng lồ bao quanh bằng la thành, lăng được xây dựng trong nhiều năm ròng rã, tốn rất nhiều tiền của và công sức. Vì thế trong dân gian có câu:

“Vạn niên là vạn niên nào,
Thành xây xương lính, hào đào máu dân”

Để chỉ sự tốn kém này, và trong quá trình xây dựng thì như trên nói xảy ra khởi nghĩa “Chày Vôi” của phu xây lăng nên lăng mới có tên là Khiêm Lăng.

Trong vòng la thành 12ha là một tổng thể các công trình hòa quyện vào thiên nhiên. Hơn 50 công trình cùng tọa lạc trong cái loa thành rộng lớn đó.  Điều đặc biệt ở lăng là tất cả các công trình nơi đây đều có chữ “Khiêm” trong tên. Lăng xây theo mô tuýp của lăng Gia Long, gồm hai phần lăng và tẩm riêng nhau.

 
Khiêm Cung môn – nơi dẫn vào điện thờ

 
Xung Khiêm Tạ, nơi thư giản nghĩ ngơi của Vua Tự Đức

Phần tẩm – nơi thờ tự Vua. Do sau khi xây xong Vua vẫn còn sống đến 10 năm nên đây được xây như một hoàng cung thu nhỏ với đầy đủ các công trình phục vụ cho Ông khi đến đây thư giãn, nghĩ ngơi. Từ cửa Vụ Khiêm ta theo con đường nhỏ lát gạch đến trước Khiêm Cung môn – cổng chính vào tẩm điện.

 
Điện Hòa Khiêm, nơi thờ tự Vua và Hoàng Hậu

Khu đầu tiên là Chí Khiêm Đường ở phía trái, nơi thờ các bà vợ vua. Sau đó đến ba tầng cấp dẫn đến Khiêm Cung môn, phía trước cổng này có một cái hồ lớn - Lưu Khiêm – trên hồ có Xung Khiêm Tạ và Dũ Khiêm Tạ, nơi nhà vua đến ngắm hoa, làm thơ, đọc sách... Ba cây cầu Tuần Khiêm, Tiễn Khiêm và Do Khiêm bắt qua hồ dẫn đến đồi thông.

 
Dấu tích xưa của các kiến trúc bị mất

Bước qua Khiêm Cung môn ta đến với thế giới riêng biệt – điện thờ - từng là nơi sinh hoạt của Vua. Chính giữa là điện Hòa Khiêm để vua làm việc, nay là nơi thờ cúng bài vị của vua và Hoàng hậu. Bên trong điện được bài trí đơn giản và để màu gỗ nâu bóng chứ không sơn son thếp vàng như lăng các vua tiền nhiệm, trong điện còn treo các bức tranh gương tả các cảnh đẹp ở kinh đô cùng các truyện tích xưa cũng như các bài thơ của chủ nhân khu lăng.  Hai bên tả, hữu là Pháp Khiêm Vu và Lễ Khiêm Vu dành cho các quan văn võ theo hầu. Sau điện Hòa Khiêm là điện Lương Khiêm, hai điện này cách nhau một khoảng sân rộng xưa là chỗ nghỉ ngơi của vua, về sau được dùng để thờ vong linh bà Từ Dũ, mẹ vua Tự Đức. Bên phải điện Lương Khiêm là Ôn Khiêm Đường - nơi cất đồ ngự dụng. Đặc biệt, phía trái điện Lương Khiêm có nhà hát Minh Khiêm để nhà vua xem hát, được coi là một trong những nhà hát cổ nhất của Việt Nam hiện còn. Có một hành lang từ điện Ôn Khiêm dẫn ra Trì Khiêm Viện và Y Khiêm Viện là chỗ ở của các cung phi theo hầu nhà vua, ngay cả khi vua còn sống cũng như khi vua đã chết. Cạnh đó là Tùng Khiêm Viện, Dung Khiêm Viện và vườn nuôi nai của vua.

 
Nhà hát Minh Khiêm, một trong hai nhà hát cổ nhất Việt Nam
 

Ôn Khiêm đường

Phần lăng – nơi chôn cất Vua. Theo con đường nhỏ trước Khiêm Cung môn ta sẽ đi dưới những hàng thông xanh rì, vi vu đến với khu lăng. Bắt đầu là bái đình có tượng các quan chầu hai bên cùng voi và ngựa. Tiếp đến là Bi đình – nơi đặt tấm “Khiêm Cung ký” – không phải ghi công trạng mà là ghi lại những tâm sự của Vua để cho người sau phán xét. Đây là một tấm bia rất lớn nặng tới 20 tấn bằng đá Thanh Hóa. Sở dĩ có điều này là do Vua tuy có tới 103 bà vợ nhưng lại không có con nối dõi nên đã làm tấm bia này. Tiếp đến là một khoảng sân rộng và hồ Tiểu Khiêm – nơi hứng nước mưa để linh hồn Vua có thề rửa đi những tội lỗi của mình. Sau đó đến lăng – nơi chôn cất Vua.

 
Hồ bán nguyệt trước lăng
 

Bi đình

Đến với lăng Tự Đức ta sẽ hòa vào một khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ mà không choáng ngợp. Tất cả đều ẩn sau những rừng thông bạc ngàn. Tuy thời gian và con người đã vô tình phá hủy bớt những di tích nơi đây nhưng lăng vẫn là nơi thơ mộng và thu hút khách nhất trong quần thể lăng tẩm các Vua Nguyễn.

11. Lăng tẩm – Giản dị lăng Dục Đức

Có lẽ trong số 13 Vua triều Nguyễn thì Dục Đức là ông Vua tội nhất, ở ngôi chỉ được 3 ngày, thì bị phế truất và giam lỏng – bỏ đói đến chết, vì thế mà lăng ông cũng rất đơn gian mãi được xây cất rất lâu sau đó khi con ông lên ngôi.

Lăng Dục Ðức tên chữ An Lăng là một di tích thuộc quần thể di tích cố đô Huế, là nơi yên nghĩ của vua Dục Ðức, vị vua thứ 5 của triều đại nhà Nguyễn. Lăng tọa lạc tại thôn Tây Nhất, làng An Cựu, xưa thuộc huyện Hương Thủy, nay thuộc phường An Cựu, thành phố Huế, cách trung tâm thành phố chưa đầy 2km.

Lăng Dục Ðức hiện nay là để chỉ toàn bộ quần thể kiến trúc nằm trong một khu vực rộng gần 6 ha, bao gồm lăng vua Dục Ðức, hoàng hậu và 42 tẩm mộ ông hoàng bà chúa cùng 121 ngôi mộ đất của những người thuộc Ðệ Tứ Chánh phái Nguyễn Phước tộc (hệ phái của vua Dục Ðức).

An Lăng nằm ở khu vực trung tâm, diện tích khoảng 1ha. Lăng gồm 2 khu vực: khu lăng mộ và khu tẩm thờ đặt song song với nhau. Cả hai khu đều có tường thành bao bọc. Lăng quay mặt về phía tây bắc

Sau khi vua Tự Đức qua đời, chiếc ngai vàng trong điện Thái Hòa bắt đầu bị lung lay, cái quyền lực mà nó nắm giữ trong hơn 80 năm bắt đầu mất dần, 3 ông vua thay nhau ngồi trên nó chỉ trong vòng 4 tháng đã báo hiệu cho tương lai nước Việt về sau.

Khi vua Tự Đức qua đời, vị hoàng trưởng tử 32 tuổi này lên nối ngôi, nhưng chỉ sau 3 ngày thì bị phế (23-7-1883) và bị quản thúc tại Thái Y Viện, cuối cùng chết đói ở nhà ngục Thừa Thiên sau 7 ngày không cho ăn uống (6-10-1883); để lại 8 bà vợ, 11 người con trai và 8 người con gái. Mộ chôn tạm tại khe cồn Phước Quả, gần chùa Tường Quang.

Năm 1889 con trai ông lên ngôi lấy hiệu Thành Thái đã cho xây cất lăng mộ của ông đàng hoàng hơn với tên An lăng. Đến năm 1899 lại cho dựng Long Ân điện để thờ ông. Trong khuôn viên điện còn xây dựng thêm một số nhà của phụ thuộc như Tả, Hữu phối đường, Tả Hữu tòng viện dành cho 7 bà vợ thứ của vua Dục Đức ăn ở để lo hương khói phụng thờ. 

Lăng cũng được chia làm 2 phần: lăng và tẩm điện.

Phần tẩm, có diện tích khoảng hơn 6000m2, có vòng la thành chu vi 260m, cao 2,3m, dày 0,5m bao bọc. Ở cả 4 mặt thành đều trổ cửa, cửa sau thông với một vòng tường thành hình thang vuông giới hạn khu vực ăn ở của các cung phi và gia nhân.

Cổng chính được làm theo lối tam quan, trên đắp 4 tầng mái ximăng giả ngói ống, thân cổng chia làm nhiều ô hộc để trang trí. Các cổng bên và cổng sau đều làm theo lối cửa vòm, trên có 2 tầng mái giả ngói.

Sau cổng chính là bình phong, rồi đến sân chầu lát gạch Bát Tràng. Trung tâm của khu tẩm thờ là điện Long Ân, một tòa nhà kép trùng thiềm điệp ốc đặt trên một mặt nền kích thước 24,2m x 22,2m. Chính điện 3 gian 2 chái kép, tiền điện 5 gian 2 chái đơn mái lợp ngói lưu li vàng. Trong điện có 3 khám thờ: khám giữa thờ bài vị vua Dục Ðức và bà Từ Minh Huệ Hoàng hậu, khám bên trái thờ bài vị vua Thành Thái, khám bên phải thờ bài vị vua Duy Tân.

Phần lăng, nằm cách tẩm khoảng 50m với diện tích hơn 3000m2, điều đặc biệt ở lăng Dục Đức là không có bái đình và bi dình. Tuy cũng có sân chầu nhưng không có quan văn võ, voi ngựa, tuy cũng có nhà để bia nhưng thay cho bia là một phiến đá lớn hình vuông dùng để vật tế khí tế lễ.

Kiến trúc khu lăng cũng khác với các lăng tiền nhiệm: vòng thành ngoài chu vi 136 m, cao 3,7 m, dày 0,5 m, có 3 cửa đi vào (sau này 2 cửa hông đã bị xây bít), phần này có sân lát gạch bát tràng. Tiếp đến là một tam quan đồ sộ có mô tuýp như cổng cung Trường Sanh trong hoàng thành, đây là cổng của vòng thành thứ 2. Váo bên trong là vòng thành thứ 3, có nhà huỳnh ốc, hai bên nhà này là mộ của vua Dục Đức và Hoàng hậu.

Lăng Dục Đức là một tổng thể kiến trúc hoàn chỉnh, tuy vậy nó không nổi tiếng như chính chủ nhân của nó, không quá cầu kỳ về hình thức, không đồ sộ về quy mô nhưng lăng vẫn toát lên nét riêng, gần gủi và hiền hòa.

Hiện nay lăng đang xuống cấp nghiêm trọng, hy vọng trong tương lai lăng sẽ được trả lại cái dáng vẻ ban đầu của nó.

12. Lăng tẩm – Nét xưa lăng Đồng Khánh

Lăng Ðồng Khánh hay Tư Lăng là một di tích trong quần thể di tích cố đô Huế đây là nơi an táng vua Đồng Khánh, lăng tọa lạc giữa một vùng quê thuộc làng Cư Sĩ, xã Dương Xuân ngày trước (nay là thôn Thượng Hai, xã Thủy Xuân, thành phố Huế).

 

Nói đến Đồng Khánh, người dân Huế lại có câu ca dao:

“Một nhà sinh đặng ba vua,
Vua còn, vua mất, vua thua chạy dài”

Sở dĩ có câu ca dao này ta phải nói đến giai đoạn đau lòng trong lịch sử dân tộc. Ngai vàng trong điện Thái Hòa đã mất đi cái quyền lực của nó mà chỉ còn là cái ghế để thực dân Pháp đặt lên nó “con rối” để thỏa mãn sự bốc lột. Ông con trai cả của Kiên Thái Vương Nguyễn Phúc Hồng Cai (1845-1876), người sinh thành 3 vị vua: Kiến Phúc (1883-1884), Hàm Nghi (1884-1885) và Ðồng Khánh (1886-1888).

Hiện trạng khu lăng đang được trùng tu

Ông chỉ ở ngôi được 3 năm nên chưa kịp nghĩ đến việc xây cất lăng cho mình. Lăng Đồng Khánh ngày nay thật ra là nơi thờ cha của ông. 

Sau khi lên ngôi ông cho dựng điện Truy Tư để thờ Cha, công việc đang tiến triển thì ông đột ngột qua đời, vua Duy Tân lên ngôi trong tình hình đất nước kiệt quệ nên không thể xây lăng cho Ông nên đã đổi tên Truy Tư thành Ngưng Hy để thờ. Và khu lăng được đặt tên là Tư Lăng.

Mãi đến tháng 8 năm 1916 khi con trai ông lên ngôi với niên hiệu Khải Định đã tiếp tục cho xây dựng và tu sửa lại Lăng. Lăng cũng gồm 2 phần tách biệt.

Hệ thống kiến trúc đang xuống cấp

Phần tẩm, nơi thờ tự được xây dựng theo cách truyền thống với điện Ngưng Hy là ngôi nhà trùng thềm điệp ốc, rộng rãi. Hai bên có tả hữu tùng tự. Phía sau lại có các viện để làm nơi ở cho các bà phi. Điện được trang trí cực kỳ tinh xảo, kỷ thuật Pháp Lam được áp dụng rất tuyệt vời, các ô hộc trang trí trên bờ nóc, bờ quyết, mái đao đều là Pháp Lam. Rồi các ô hộc phía trong điện được sơn son thếp vàng với các câu thơ... Rồi nghệ thuật sơn mài cũng được áp dụng tại đây đạt đến trình độ tinh xảo.

Bậc cấp dẫn lên mộ

Phần Lăng, được xây hoàn toàn bằng xi măng, được trùng tu vào thời Khải Định. Cũng theo mô tuýp cũ. Gồm la thành, bửu thành, bình phong, trụ biểu...Rồi nghệ thuật sơn mài cũng được áp dụng tại đây đạt đến trình độ tinh xảo.

Hai trụ biểu đánh dấu khu mộ phần

Hiện nay lăng đang được trùng tu, trong tương lai lăng sẽ lấy lại dáng dấp xưa, và là nơi khám phá hấp dẫn cho du khách.

13. Lăng tẩm – Phá cách lăng Khải Định

Hành trình khám phá hệ thống lăng tẩm vua Nguyễn của chúng ta dừng lại ở lăng Khải Định hay Ứng lăng. Có thể nói đây là lăng có diện tích nhỏ nhất nhưng tiền của và thời gian lại lớn nhất.

Lăng Khải Định (còn gọi là Ứng Lăng) là lăng mộ của vua Khải Định (1885-1925), vị vua thứ 12 của triều Nguyễn, toạ lạc trên triền núi Châu Chữ (còn gọi là Châu Ê) bên ngoài kinh thành Huế.

 
Những bậc cấp dẫn lên chính điện

Lên ngôi vào năm 1916 khi đã 31 tuổi, Khải Định đã cho đại trùng tu hoàng thành với việc cho xây lại cửa Hiển Nhân, cửa Chương Đức, dựng lầu Kiến Trung, trùng tu cung An Định, đại trùng tu điện Thái Hòa và đặc biệt đã cho xây dựng mộ phần cho mình - Ứng lăng.

Hai hàng quan văn võ cùng lình, ngựa voi đứng chầu trước bi đình

Để làm được điều nay mà ông đã xin chính quyền bảo hộ Pháp cho tăng thuế lên 30%, làm dân oán thán rất nhiều vì thế mà có câu ca dao:

“Thọ đáo tứ tuần mừng mẹ nước
Bách gia tam thập chết cha dân”

Có thể nói lăng là một đại công trình quy mộ đồ sộ, với nhiều triền phái trang trí khác nhau nên một thời đã bị đặt ra dòng kiến trúc truyền thống của Huế. 

So với lăng của các vua tiền nhiệm, lăng Khải Định có diện tích rất khiêm tốn hơn: 117 m × 48,5 m nhưng cực kỳ công phu và tốn nhiều thời gian. Để xây lăng, Khải Định cho người sang Pháp mua sắt, thép, xi măng, ngói Ardoise..., cho thuyền sang Trung Hoa, Nhật Bản mua đồ sứ, thủy tinh màu... để kiến thiết công trình.

Lăng trong những ngày mưa

Qua 127 tầng bậc cấp ta đến với cổng chính của lăng, trên cái sân đầu tiên có tả hữu tùng tự thờ quan văn võ, nhưng hầu như chưa được sử dụng, kế tiếp qua vài chục bậc thang ta đến bái đình cùng hai hàng quan văn võ voi ngựa đứng chấu, rồi đến bi đình theo phong cách tân cổ điển.

Thiên Định cung

Qua thêm vài bậc tam cấp nữa ta đến với cung Thiên Định, công trình chính trong lăng. Điện là một tác phẩm nghệ thuật đúng nghĩa, được trang trí cực kỳ công phu và tinh xảo. Vào bên trong được chia là niều phòng trong đó có điện Khải Thành, phòng chính của cung, nơi đặt án thờ và mộ phần của Vua.

Bên trong cung là một không gian rất sang trọng, tinh xảo tuyệt đẹp với nghệ thuật khảm sành sứ đạt đến trình độ điêu luyện, thể hiện được sự sáng tạo đỉnh cao của các nghệ nhân thời đó. Trên trần là bức tranh “cửu long ẩn vân” được vẽ trong nhiều năm trời, và sau hơn 80 năm nay vẫn không bị bay màu, nét mực vẫn tươi nguyên. Nơi đặt tượng vua cũng phải nói đến, tượng được dúc bằng dồng bên Pháp, tỷ lệ bằng người thật. Phái sau tượng là hình mặt trời đang lặn, thể hiện sự ra đi của nhà vua.

Bàn thờ vua Khải Định

Phía trên có tấm bửu tán được khám sành sứ và thếp vàng rất lộng lẩy, tuy làm hoàn toàn bằng xi măng cốt thép nhưng ta có cảm giác nó rất nhẹ nhàng thanh thoát. Nghệ thuật trang trí với rất nhiều đề tài, từ truyền thống của chốn cung đình đến đề tài dân gian và cả những cái mới của phương Tây.

Bức tượng này được đúc theo tỷ lệ 1/1 và được đúc từ bên Pháp đưa về

Điều đặc biệt ở lăng nữa là khi Khải Định qua đời, ông đã cho biết nơi đăt thi hài của mình chứ không giấu như các vua tiền nhiệm.

Bức Cửu Long Ẩn Vân trên trần điện trải hơn 80 năm vẫn như mới

Lăng Khải Định là một nét phá cách trong dòng kiến trúc truyền thống Huế, nó là một gia đoạn chuyển tiếp trong sự tiếp thu văn hóa Tây phương. Đã có một thời gian nó bị cho là lai căng kệch cỡm nhưng ngày nay mọi người đã nhìn nó với con mắt thiện cảm hơn.

Thi hài nhà vua được đặt bên dưới bệ thờ này

Đến với lăng ta sẽ cảm nhận được cái truyền thống trong nét hiện đại, sự phá cách, hài hòa trong từng đồ án trang trí. Lăng nằm giữa thiên nhiên u tịch, qua sự biến thiên của thời gian lăng đã ngã màu nhưng nó càng làm cho lăng thêm cổ kính...

14. Long An điện – thăng trầm cùng lịch sử

Hành trình khám phá Huế tiếp tục với điện Long An, nay là bảo tàng mỷ thuật cung đình Huế.

Được xây dựng vào triều Thiệu Trị năm 1845, điện thuộc hành cung Bảo Định được xây dựng để làm nơi nghĩ ngơi thư giản và nơi ở của vua khi cày ruộng tịch điền. Đây là hành cung to lớn và đẹp với nhiều công trình kiến trúc xinh xăn, trong đó điện Long An là công trình chính. Sau khi qua đời thi hài vua Thiệu Trị được quàng tại đây 8 tháng trước khi án táng tại Xương Lăng. Sau đó cung trở thành nơi thờ tự Vua.  

Năm 1885 khi “kinh đô thất thủ”, quân Pháp đã đánh chiếm hành cung này và biến nó thành doanh trại, bài vị vua Thiệu Trị đã được rước vào điện Phụng Tiên trong hoàng thành. Sau đó toàn bộ hành cung đã bị triệt giải, tất cả các công trình đều bị tháo dỡ và điện Long An cũng chung số phận.

Đến năm 1909 dưới triều Duy Tân, điện được dựng lại để làm Tân Thơ viện của trường Quốc tử giám, nơi lưu trữ hàng ngàn tài liệu quý giá bằng tiếng Hán, Anh, Pháp....

Năm 1913, Hội Đô Thành Hiếu Cổ được thành lập trên cơ sở sưu tầm những hiện vật liên quan đến tỉnh Thừa Thiên - Huế và những vấn đề văn hóa và mỹ thuật thời Nguyễn. Học hội đã đặt nền móng ban đầu cho việc sưu tập và lưu trữ cổ vật cho bảo tàng này.

Ngày Ngày 24/8/1923, Khâm Sứ Trung kỳ và vua Khải Ðịnh cùng ban sắc dùng Ðiện Long An làm Bảo tàng Khải Ðịnh.

Khái quát điện Long An

Ðiện Long An hình chữ nhật dài 35,70 m, rộng 28 m, vỉa ốp đá thanh nền cao 1,1 m. Diện tích phần mái rộng đến 1.750 m², nằm trên dàn trò được chống đỡ bằng hệ thống 128 cột gỗ lim. Ðây là tòa nhà kép "Trùng thiềm điệp ốc". Nhà trước 7 gian với 8 bộ "vì kèo chồng rường giả thủ". Nhà sau 5 gian với 6 bộ "vì kèo cánh ác". Điều khác biệt với các ngôi điện khác là những chi tiết gỗ không sơn son thếp vàng, chỉ để mộc trơn và được tô điểm bằng các kỹ thuật chạm trổ tinh xảo theo đồ án “lưỡng long triều nguyệt”, “long, lân, quy, phượng”. Các liên ba, đồ bản chạm khắc nhiều bài thơ là trước tác của vua Thiệu Trị, được bố trí sắp xếp hầu hết ở các khu vực bên trong ngôi điện một cách hài hòa.

Nghệ thuật kiến trúc điện là sự kết hợp giữa kiến trúc vừa chịu lực vừa trang trí. Các bộ vì kèo ở tiền điện không được thiết kế theo lối truyền thống “chồng rường giả thủ” mà bằng nghệ thuật chạm lộng các nghệ nhân xưa đã chạm nên đồ án lưỡng long tranh châu đồ sộ và liền khối. Vì thế mà du khách đến tham quan thường tưởng lầm đây là những đồ án trang trí chứ không phải là thiết kế chịu lực.

Phần trang trí trong điện lại càng đáng nói: liên kết giữa các gian tiền điện và chính điện là các ô hộc trang trí theo lối nhất thi nhất họa, và thay vì được sơn son thếp vàng thì các ô hộc này lại được khảm trực tiếp bằng xương, ngà voi, xà cừ... Những bài thơ này phần lớn là của chủ nhân ngôi điện sáng tác. Trong số 623 ô hộc đó thì có hai tác phẩm rất đặc biệt và cho đến nay vẫn chưa được giải đáp, đó là bài Vũ trung sơn thủy và Phước viên văn hội lương dạ mạn ngâm, tuy mỗi bài chỉ có 56 chữ nhưng khi xếp theo lối hồi văn kiêm liên hoàn thì sẽ tạo thành 64 bài thơ khác nhau.

Ngày nay điện là bảo tàng mỷ thuật cung đình Huế, nơi trưng bày bộ sưu tập khổng lồ về các di vật cũng như các tác phẩm nghệ thuật của triều Nguyễn và các nước. Đến thăm quan điện ta sẽ cảm nhận được cái vàng son của hoàng cung xưa.

Hiện nay điện đang được trùng tu, mong sau điện sẽ được trả lại chức năng vốn có của mình là nơi thờ tự và lưu giữ các kỹ vật của chủ nhân nó – Vua Thiệu Trị.

15. Đàn Nam Giao – linh thiêng cùng non sông

Cũng như bao triều đại Phong kiến trước, triều Nguyễn cũng lấy Nha giáo làm “khuôn vàng thước ngọc”, coi Trời là cha, đất là mẹ nên ngoài cha mẹ ruột thì đây là “cha mẹ” tinh thần. Vì thế mà đàn tế được xây dựng để tế Trời và Đất.

Lúc đầu đàn được vua Gia Long cho xây tạm ở làng An Ninh thượng, sau đó đến năm 1806 thì dời về vị trí hiện nay ở làng Dương Xuân thuộc phía nam kinh thành. Đàn có diện tích 390m x 265m, được bao phủ bởi rừng thông xanh mướt được chăm sóc cẩn thận.

Đàn có 4 cửa ứng với 4 hướng Đông – Tây – Nam – Bắc, ở mỗi của có một tấm bình phong lớn, xung quanh đàn có tường cao 1,5m bao bọc. Trung tâm đàn là hệ thống đàn tế với ba tầng: tầng dưới cùng có hình vuông mỗi cạnh 165m – tượng trưng cho con người, tầng kế cũng hình vuông – tượng trưng cho đất, tầng trên cùng có hình tròn đường kính 45m – tượng trưng cho trời.

Điểm đặc biệt ở tầng trên cùng của đàn là hệ thống khuếch đại âm thanh, trung tâm đàn tế có lát những viên đá thanh với kỹ thuật đặc biệt, bất kỳ ai khi đứng ngay trung tâm nói thì trong phạm vi vài trăm mét vẫn nghe rõ mà không cần dùng bất kỳ vật gì hỗ trợ.

Nguyên thủy thì mỗi tầng được sơn một màu khác nhau: tầng trên cùng sơn màu xanh – màu của trời, tầng giữa sơn màu vàng – màu của đất, tầng dưới cùng sơn màu đỏ - màu của con người. Vào mỗi kỳ tế lễ người ta thường dựng những ngôi nhà tương ứng với các màu trên để làm nơi dâng đồ cúng.

Ở một khu đất phía nam đàn có một khu vực đặc biệt là Trai cung, nơi vua ngự giá đến và ở lại đây trong 3 ngày trước khi tế lễ, ngoài ra xung quanh đàn còn có các công trình như: quan cư và bình xá – nơi ở của quan binh trong lúc tế lễ, thần trù – nhà bếp, thần khố - nhà kho, ế sở - nơi phục vụ cho việc tế tam sanh. Hiện nay thì các công trình này đã thành phế tích chỉ còn Trai cung tương đối nguyên vẹn.

Lễ tế giao được tổ chức rất quy mô và hoành tráng, mỗi năm một lần vùa rời hoàng cung đến đây để tế cao trời đất (đến triều Thành Thái do lễ tế quá tốn sức tốn của nên định lệ 3 năm tổ chức 1 lần!). lễ tế Nam Giao sẽ được chúng tôi nhắc lại trong những kỳ tới.

Trải qua dâu bể của thời gian, chiến tranh, sự vô ý thức của con người, đàn trở nên hoang phế và bị trưng dụng với nhiều mục đích khác nhau. Mãi đến năm 1994 đàn mới bắt đầu được trùng tu, sau nhiều năm trùng tu, đàn đã lấy lại dáng dấp xưa.

Đến với đàn Nam Giao ngày nay ta sẽ hòa mình vào thiên nhiên trong lành, chứng kiến một giao đàn từng có giá trị về mặt tâm linh rất lớn trong lòng người dân Huế xưa.

 16. Đàn Xã Tắc – nét huy hoàng ngày xưa

Là một trong những đàn tế lớn của triều đình xưa, và lễ tế đàn Xã Tắc được xếp vào hang đại tự ngang với đàn Nam Giao và được tổ chức tế lễ 2 lần trong năm và chính Hoàng Đế đứng ra chủ trì buổi lễ mỗi ba năm một lần, đàn thờ Xã Thần – thần đất và Tắc Thần – thần ngũ cốc.

 
Đàn xã tắc trong ảnh xưa

Đàn Xã Tắc ở Huế được xây dựng thời Gia Long vào năm 1806, nằm tại phường Thuận Hòa, thành nội Huế, nhà Vua đã hạ lệnh cho tất cả các dinh trấn trong cả nước gửi đất tinh sạch về để dựng đàn, tượng trưng cho đất đai của cả đất nước.

 
Đàn trong quá trình phục dựng

Quy mô đàn tế tương đối lớn, gồm hai tầng:

 
Một lễ tế được phục dựng lại

Tầng trên cao 1,6m, hình vuông mỗi cạnh dài 30m, được làm bằng gạch vồ dày 0,8m đất của đàn được thu từ mọi miền trong cả nước, gồm 12 lớp đất đá sỏi… mỗi lớp dày khoảng 15cm, quanh tầng có hệ thống lang can, trỗ 4 cửa thông ra 4 hướng với các bậc thang lên xuống tầng dưới.

Tầng dưới cao 1,23m, mỗi cạnh dài 74m, nền tầng nay được đầm từ 6 loại đất khác nhau theo chiều ngang, tầng này cũng có lang can cao khoảng 90cm và 4 tầng tam cấp ở 4 hướng như tầng trên.

 
“Vua” đang cử hành lễ tế

Xung quanh đàn còn có bia “Thái Xã Chi Thần” và một hồ nước rộng là minh đường, có tường thấp và trổ 3 cửa ra 3 hướng Đông – Tây – Bắc.

Sauk hi Vua Bảo Đại thoái vị vào năm 1945 cũng như bao công trình khác của triều đại, đàn Xã Tắc mất đi chức năng của mình, đàn bị sử dụng sai mục đích vốn có, bị người dân trưng dụng làm nhà ở.

Sau năm 1975 thì đàn hoàn toàn biến mất và chỉ còn lại tấm bia “Thái Xã Chi Thần”.

 
Cùng cầu nguyện cho “quốc thái dân an”

Hiện nay đàn đã được phục dựng trở lại và hàng năm đã tổ chức lễ tế Xã Tắc với quy mô lớn. Đây là một hoạt động rất bổ ích, đến với lễ tế Xã Tắc du khách sẽ cảm nhận được cái không khí linh thiêng , vừa gần gủi vừa xa xâm, cùng hòa mình vào cuộc lễ để rồi ngậm ngùi nhớ lại thưở huy noàng ngày xưa.

17. Thiên Mụ - ngôi chùa của thời gian

Cũng như bao ngôi chùa khác trên đất cố đô, Thiên Mụ - ngôi chùa cổ nhất nơi đây – ngôi chùa gắn liền với dặm dài lịch sử của nhà Nguyễn. Ngôi chùa được xây dựng lên bởi một câu chuyện huyền thoại của nguồi dân nơi này. Họ kể với Chúa Nguyễn Hoàng rằng ngày trước nơi đây có một bà lão thường xuất hiện và nói: “phải có chân chúa đến dựng chùa noi đây mà thu góp khí thiêng để giữ long mạch”, nói rồi bà biến mất.

Thế là chùa được dựng lên theo lời nói ấy, chùa được xây năm 1601, nằm ở phía nam xã Hà Khê, huyện Hương Trà, ở trên thì dựa núi, phía dưới gối sông, cảnh đẹp ngất ngây lòng người.

Trải qua hàng trăm năm dâu bể, thịnh suy cùng nhà Nguyễn, từng huy hoàng rực rỡ với lầu diện nguy nga, nhưng cũng trở nên hoang phế chỉ còn nền móng vào thời Quang Trung. Đến khi Gia Long lên ngôi và cho dựng lại chùa thì chùa mới mang dáng dấp ấy đến ngày nay.

Sau bao binh biến chiến tranh, chùa được dựng lại trên nền đất cũ, không nguy nga tráng lệ như thời trước nhưng cũng đủ làm nênniếm tự hào cho người dân cố đô về một ngôi quốc tự. 

Từ kinh thành ta xuôi thèo dòng hương hiền hòa hoặc theo đường bộ về phía tây, ta đến với chùa Thiên Mụ. Trước chùa là dòng hương trong xanh, nên thơ, có lối đi dẫn lên chùa. Lên hết các bậc cấp ta bắt gặp ngay tháp Phước Duyên, ngôi bảo tháp 7 tầng được xây dưới thời Thiệu Trị.

Trước tháp ngày xưa còn có đình Hương Nguyện nhưng đã bị sập trong cơn bảo năm Thìn 1904, về sau khung gỗ được đem vào trong cất thành điện Địa Tạng. 

Kế đến là tam quan có các tượng Hộ Pháp. Qua tam quan ta bước vào một thế giới riêng, thanh thoát, bước qua cái sân rộng là ngôi Đại Hùng Bảo Điện to lớn đồ sộ vừa được trùng tu. Trước điện có tượng Phật Di lặc, vào bên trong thờ Tam Thế Phật cùng các vị Bồ Tát. Điện không sơn son thếp vàng mà để màu nâu tự nhiên của gỗ nên trong rất ấm cúng và gần gủi.

Sau bảo điện còn có điện Quan Âm và điện Địa Tạng. Hai ngôi điện này được xây trên nền các công trình cũ với diện tích nhỏ hơn rất nhiều. Cuối cùng là khumộ tháp của cố Đại Lão Hòa Thượng Thích Đôn Hậu.

Ngoài ra xung quanh trục chính còn có các công trình phụ như: nhà tăng, trai đường, vườn hoa... không những, bên ngoài chùa còn có nhựng hàng thông xanh mướt là tôn thêm cảnh thâm u của chùa.

Chùa Thiên Mụ ngày nay ngoài chức năng là nơi thờ tự, chùa còn là một nơi tham quan vãng cảnh rất hấp dẫn đối với du khách. Vừa gần gủi với thiên nhiên lại có chút gì đó xa cách cái trần tục.

18. Từ Hiếu – nơi yên nghỉ của những con người không toàn vẹn

Tiếp bước hành trình khám phá những ngôi chùa Huế, ta sẽ đến với một ngôi chùa – một tổ đình – nơi thể hiện tấm lòng bao dung của nhà Phật với những con người không toàn vẹn – Từ Hiếu. Chùa nằm ở thôn Dương Xuân Thượng III, xã Thủy Xuân, thành phố Huế. Chùa là một trong những ngôi cổ tự lớn và là một danh lam có tính văn hoá và lịch sử của cố đô Huế.

Tổ khai sơn của ngôi cổ tự này là Hòa Thượng Nhất Định, nguyên xưa ông là “Tăng Cang Giác Hoàng Quốc Tự” ở chùa Báo Quốc, sau đó xin về đây và dựng "Thảo Am An Dưỡng" để tịnh tu và nuôi dưỡng mẹ già. 

Ông nổi tiếng là người con có hiếu, xưa kể lại rằng mẹ già bị bệnh rất nặng, hàng ngày ông phải lo thuốc thang nhưng bà vẫn không khỏi. Có người khuyên ông nên mua thêm thịt cá để tẩm bổ cho mẹ, có làm được điều đó mới mong bà chóng hồi sức. Nghe xong, mặc cho thiên hạ đàm tiếu chê bai, thiền sư vẫn chống gậy băng rừng lội bộ xuống chợ cách đó hơn 5 km để mua cá mang về nấu cháo cho mẹ già ăn. Câu chuyện vang đến tai Tự Đức vốn là vị vua rất hiếu thảo với mẹ, vua rất cảm phục trước tấm lòng của Ngài nên ban cho "Sắc tứ Từ Hiếu tự". Chùa được mang tên Từ Hiếu từ đó.

Chùa được nhiều sự ưu ái của Vua Tự Đức cùng với các Phật tử và nhất là các Thái giám trong triều, chùa được đầu tư xây dựng rất quy mô và đẹp đẽ qua nhiều đời trụ trì. Chùa nằm khuất trên một đồi thông xanh mướt, rộng khoảng 8 mẫu, trước chùa có khe nước nhỏ chảy qua làm cho phong cảnh cáng thêm thơ mộng. 

Vào năm 1896 triều Vua Thành Thái đã cho xây dựng một cái tháp 3 tầng trước cổng chùa dùng để tàng trữ kinh sách. Tam quan chùa được xây theo lối truyền thống với 2 tầng, phía trên có mái che. Đặc điểm chung của các ngôi chùa cổ ở Huế là cổng tam quan cao và rộng thoáng nhưng lối vào lại thấp, có chùa còn thấp sát cả đầu người, điều này thể hiện nét đẹp trong văn hóa nơi đây: khi bước qua những chiếc cổng này con người phải cúi đầu xuống như bỏ bớt cái ta trong bản thân và nhìn lại chính mình cũng như tôn trong chốn linh thiêng của Phật.

Qua tam quan ta thấy ngay hồ bán nguyệt lớn được xây dựng vào thời trụ trì của Hòa Thượng Huệ Minh vào năm 1931. Và đối diện với tam quan, phía bên kia hồ có bứa bình phong che chắn cho lối vào chính điện. Đi vòng quanh hồ ta đến còn đường lát gạch dẫn thẳng vào chình điện. Trước chính điện là sân rộng, hai bên sân có bia ghi lại quá trình dựng chùa. Tổng thể chùa xây theo hình chữ Khẩu.

Chính điện là một ngôi nhà 3 gian 2 chái, trùng thềm điệp ốc theo lối truyền thống Huế. Phía trước chính điện thờ Phật, phía sau thờ Tổ. Bước ra sau chình điện là Quảng Hiếu Đường thờ Đức Thánh Quan. Ngoài ra còn có các công trình khác như Tả Lạc Thiên, Hữu Ái Nhật với các chức năng khác nhau.
 
Và cũng không quên nói đến điều đặc biệt trong tựa đề bài này là “nơi yên nghỉ của những con người không toàn vẹn” vì đây là nơi chôn cất các thế hệ quan Thái giám Triều Nguyễn, Nơi đây có riêng một khu thờ tự và chôn cất các vị giám này, và họ cũng là người có công xây dựng và giữ gìn ngôi chùa. Nơi mà con người và đất trời như quyện vào nhau, nơi chư Phật ngự trị và là nơi lưu giữ lại cái gì đó của quá khứ, một phần của lịch sử nước nhà.

Ngày nay chùa đang được kêu gọi trùng tu. Đến với chùa ta sẽ thấy thanh thản nhẹ nhàng, phong cảnh xanh mướt, đẹp đến nao lòng, vừa ling thiêng vừa gần gũi, và cũng để nhắc lại một tầng lớp mà xã hội khinh rẽ tìm về nương náo nơi cửa Phật từ bi này.

19. Quốc Ân Tự - chốn thiêng liêng cửa Phật

Chùa nằm ở ấp Lương Cải, xã Phú Xuân, huyện Hương Thủy.

Ban đầu chùa chỉ là một thảo am Vĩnh Ân do Tổ sư Tạ Nguyên Thiều khai sơn vào năm 1682 – 1864, đây là ngôi chùa lâu đời thứ 2 sau chùa Thiên Mụ. Nơi đây còn lưu giữ nhiều dấu ấn Phật Giáo qua nhiều thời kỳ từ các Chúa Nguyễn đến các vua Nguyễn sau này.

Tổ Sư Nguyên Thiều là người Triều Châu, ông qua Việt Nam hoằng Pháp vào năm 1665 và cho dựng chùa Thập Tháp Di Đà. Vào khoảng năm 1683-1684, thời chúa Hiền Nguyễn Phước Tần (1648-1687) Tổ Nguyên Thiều ra Phú Xuân ở xứ Thuận Hóa dựng chùa Vĩnh Ân (nay là Quốc Ân) tại chân đồi Hòa Thiên phía trái núi Ngự Bình nay thuộc phường Trường An, Huế. Thời ấy, chùa Quốc Ân là một ngôi tổ đình danh tiếng bậc nhất và có vai trò lịch sử rất quan trọng đối với Phật giáo xứ Đàng Trong...

Qua nhiều lần trùng tu nên chùa mang phong cách của nhiều triều đại khác nhau vì thế chùa là một tổng hợp các dấu ấn văn hóa của các thời kỳ. Trong cuộc chiến giữa nhà Nguyễn và nhà Tây Sơn, ngôi tháp Phổ Đồng đã bị phá hủy hoàn toàn và chùa bị hư hỏng nặng nề. Sau khi kết thúc chiến loạn chùa dần được trùng tu tôn tạo trở lại nhưng ngôi tháp vẫn không được dựng lại, đước triều đình ưu ái cấp tiền nên chùa đã trở lại vẻ huy hoàng xưa.

Chùa nằm ngay bên đường nên rất dễ di chuyển, khi đến chùa ta sẽ thấy ngay tam quan chùa. Bước qua tam qua là khoảng sân rộng, qua khoảng sân này là chính điện với  3 gian 2 chái ngang 12m và sâu 22m, gian giữa thờ Phật với Bộ Tam Thế Phật và Phật Thích Ca, gian bên trái thờ Bồ tát Quan Thế Âm, hai bên là Hộ pháp, phía trước thờ Bồ Đề Đạt Ma, gian bên phải thờ Quan Thánh (Quan Vân Trường), các tượng khí này đều do Tổ Nguyên Thiều mang đến từ Trung Hoa. Hậu liêu thờ chân dung Tổ Nguyên Thiều và nhiều long vị của chư tổ và chư vị trú trì kế thế... Ngoài ra, chùa còn lưu giữ chiếc khánh đồng có hoa văn rất đẹp đúc từ thời Minh Mạng và nhiều pháp bảo, pháp khí khác như đại hồng chung, bia ký...

Ngày nay đến tham quan chùa, ta không chỉ đến với chốn linh thiêng mà còn để ngắm lại kiến trúc nghệ thuật xưa, đến để cảm nhận nét u tịch của chốn thiền môn.

20. Thánh Duyên Quốc Tự - Túy Vân Sơn linh thiêng

Quốc tự Thánh Duyên toạ lạc ở Tuý Vân sơn, ngày trước thuộc phường Đông Am, tổng Diêm Trường, huyện Phú Lộc, phủ Thừa Thiên; nay là làng Hiền An, xã Vinh Hiền, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế. Cùng với Linh Mụ và Diệu Đế, Thánh Duyên là một trong 3 ngôi quốc tự của xứ Thần kinh còn tồn tại cho đến ngày nay.

Chùa  nằm cách kinh thành Huế khoảng 60 km đường bộ về phía Đông Nam. Ngày xưa, để đến được chùa, ta có thể đi bằng hai con đường: từ thành phố Huế đi Thuận An, rồi từ Thuận An theo đường ven biển để về tới chùa; hoặc có thể đi từ thành phố theo đường quốc lộ về tới Đá Bạc, rồi từ đây lên đò máy sang phá Cầu Hai để đến núi Thuý Vân. Ngày nay, có cầu Trường Hà nối hai xã Phú Đa và Vinh Thanh, nơi tiếp giáp với thị trấn Phú Bài chừng 10 km qua đuờng quốc lộ dẫn vào thành phố, nên việc đi lại đã trở nên thuận tiện hơn rất nhiều.

Chùa nằm trên núi Túy Vân hay Thúy Vân, một ngọn núi đẹp nổi tiếng của Huế xưa, nơi được liệt vào vị trí thứ 9 trong Thần Kinh Nhị Thập cảnh cùa Vua Thiệu Trị. Khi vua Minh Mạng đưa Hoàng Thái Hậu đến đây du Ngoạn đã cho đổi tên lại là Thúy Hoa Sơn. Vua Minh Mạng là người đã làm thay đổi  và biến nơi đây thành chốn thần tiên.

Bước qua hệ thống tam cấp ta đến với tam quan chùa, bước qua tam quan là chính điện được xây theo lối truyền thống ba gian hai chái, gian giữa thờ Tam thế Phật, thấp hơn có thờ bài vị Vua Minh Mạng, hai gian tả hữu lại có những bàn thờ ở trong cùng và ở bên trước. Hai bên có hai dãy sập để tôn trí thờ Thập Điện Minh vương, mỗi bên gần sát vách thờ 5 tượng; tiếp đến vào phía trong thờ 2 dãy tượng thập bát La Hán, mỗi bên 9 tượng. Dãy bên trái có tượng Bồ đề đạt ma toạ thiền, đối qua bên phải là tượng Địa Tạng ngồi trên con sư tử xanh. Cách thờ tự này không theo truyền thống.

Chùa còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị nghệ thuật cao trong đó có bộ tượng thập bát La Hán bằng đồng, một quả chuông được đúc vào triều Minh Mạng. Trên chuông khắc 4 chữ Hán lớn “Thánh Duyên tự chung”, lạc khoản chú tạo là năm Minh Mạng thứ 17.

Phía sau chính điện là nhà tổ, thờ tự các thế hệ Tăng đã tu hành nơi đây.

Một điều đặc biệt ở chùa Thánh Duyên, đó là cách xây dựng không theo nguyên tắc chung mà theo quy tắc chùa – gác – tháp được xây dần lên cao trên đỉnh núi. Kết thúc tham quan khu chính điện ta đi dần lên cao theo con đường nhỏ sau chính điện. Gác Đại Từ dần hiện ra với 2 tầng xây theo mô tuýp truyền thống, lợp ngói âm dương, gác nằm hài hòa với phong cảnh xung quanh và làm tôn thêm vẻ đẹp của chảnh chùa. Qua khỏi gác Đại Từ ta tiếp tục hành trình lên đỉnh núi đến với tháp Điều Ngự, ngôi tháp nổi tiếng xưa nay, đứng trên tháp ta có thể quan sát cả một vùng trời biển bao la, non nước hữu tình.

Chùa Thánh Duyên là một ngôi chùa đặc biệt, tọa lạc xa kinh thành Huế, đến với nơi đây ta sẽ thật sự hòa mình vào với thiên nhiên và đất trời, nơi mà Chư Phật ngự trị.

 

21. Chùa Diệu Đế - nét xưa còn lại

 Vào đầu thế kỷ thứ XIX, ở phía Đông kinh thành có một khu vườn rất đẹp và nổi tiếng, cảnh vườn thơ mộng, các kiến trúc đan xen với thiên nhiên làm cho nơi đây thật hữu tình. Vườn  thuộc ấp Xuân Lộc, làng Du Ninh, là nơi Hoàng tử Miên Tông, con vua Minh Mạng, đã ra đời vào năm Đinh Mão (1807). Sau này thành lên ngôi lấy niên hiệu là Thiệu Trị.

Sau khi lên ngôi, năm 1844 nhà Vua đã biến đổi nơi ở của mình thành một ngôi chùa và đặt tên là Diệu Đế Tự.

Sở dĩ chùa có tên là Diệu Đế là vì nhà Vua muốn vừa làm nơi bảo vệ cho kinh thành vùa trấn tĩnh những người lầm đường lạc lối trở về với điều thiện. Khi xưa chùa có kiến trúc rất khác so với bây giờ. Cảnh chùa lúc này rất huy hoàng tráng lệ, chùa còn có một bảo tháp làm bằng ngà cao khoảng 1m đặt trước chính điện nhưng đến năm 1968 thì bị bom phá hủy mất.

Khi cho dựng chùa trên nơi tửng là tiềm để của vua nên kiến trúc chùa không giống với bất cứ chùa nào lúc bấy giờ, chùa có nhiều lớp tường bao bọc, phía ngoài có nhiều trụ biểu đánh dấu chùa. Trải qua các biến cố lịch sử như vụ kinh đô thất thủ năm 1882 và năm 1885 chùa Giác Hoàng trong kinh thành bị triệt bỏ thì chùa cũng nằm chung số phận đó. Hầu như những kiến trúc trong chùa đều bị phá hủy, cảnh chùa tan thương đến nao lòng, đây là số phận chung của các ngôi chùa khi mà đất nước lâm vào tay giặc.

Đến năm 1910 thời vua Duy Tân, đã cho kiến thiết lại hoàn toàn chùa, chùa không còn các vách ngăn giữa các khu vực nữa, cũng không còn các trụ biểu, nguyên xưa kia trước chùa có 3 cái bến thì nay chỉ còn một.

Bước qua tam quan chùa bên trái là Chung đình, bên phải là Bi đình rồi sau đó qua cửa Trung đạo của phần tường ngang ta sẽ bắt gặp 2 ngôi nhà Lôi gia đối nhau để thờ Bát Bô Kim Cương, vẫn theo lối này ta sẽ đến với Điện Đại giác, sau điện có một Tăng xá và một Trù gia.

Đến năm 1950 thì chùa lại được đại trùng tu một lần nữa, dưới sự giúp đỡ cùa các Phật tử thì Hòa Thượng Diệu Hoằng đã đại tu chùa, đồ án hai nhà lôi gia đã bị phá bỏ các bộ tượng Kim Cương được đem vào thờ hai bên ta hữu trong điện Đại Hùng, còn hai nhà lôi gia thì xây mặt quây ra cổng chùa. 

Điện Đại Giác thì được xây dựng lại với tiền đường, bên trái đặt cái chuông lớn, còn bên phải thì đặt trống nhưng hiện nay không còn.

Bên trong điện được thiết trí như sau: bàn thờ chính giữa có hai tầng, tầng trên dùng để tôn trí các pho tượng Tam Thế Phật. Án dưới dành để thờ Thần vị của vua Thiệu Trị, Thần vị này được sơn son thiếp vàng và chạm lưỡng Long triều nguyệt. Bên phải và bên trái thờ Ngài Văn Thù và  Phổ Hiền. Trên hai bên vách là những pho tượng của các vị A la hán. Trong một phòng ở phía sau thì có thiết trí một bàn thờ để thờ Tổ đầu tiên cùa chùa. Tại điện này vào thời Thành Thái-Duy Tân không phải chỉ có những tượng Phật riêng của chùa Diệu Đế, mà còn có các tượng của chùa Giác Hoàng, của Đạo Nguyên Các, của Trí Huệ tinh xá và của Cát Tường từ thất đem vào tôn trí, cho nên có tất cả 53 án thờ. 

Hiện nay trong chùa chính giữa còn có các tượng Tam Thế với sắc vàng cháy của nước vàng thếp ngày xưa còn lại. Và có một pho tượng của ngài A-Nan, một tượng của ngài Ca-Diếp, và đặc biệt là pho tượng Chuẩn Đề có nhiều tay rất mỹ thuật. Phía trái có 3 tượng Phật, 3 tượng Thánh, phía phải còn có 5 tượng Phật, tượng Đức Di-Lặc thờ ở giữa. Sát vách bên trái còn có khám thờ vua Thiệu Trị và một vài công chúa, hoàng tử con vua, phía phải còn có khám thờ chư linh.

Sau Đại Giác Điện, hai bên tả hữu rất cân đối, có hai nhà Tăng Xá, rồi hai trù gia tức là hai nhà bếp. Cạnh hai trù gia xích vào trong có hai cái giếng. Có lẽ là cái giếng phía trái, nước rất trong mà chùa Diệu Đế đang dùng hiện nay là một trong hai cái giếng ngày xưa còn lại.Tất cả các lối đi từ sở này sang sở khác đều được lát bằng gạch Bát Tràng...

Chùa Diệu Đế trãi qua thăng trầm của lịch sử, từng huy hoàng, cũng từng suy vong theo thời cuộc, nhưng chùa vẫn đứng vững với thời gian, vẫn là nơi lui tới cho những người con Phật. Ngày nay chùa đang được trùng tu tuy chưa lấy lại được vẻ huy hoàng xưa nhưng cũng xứng đáng là một nơi để tham quan vãng cảnh.

22. Báo Quốc Tự - thăng trầm cùng thời gian

Chùa nằm trên đường Báo Quốc, phường Phường Đúc, thành phố Huế. Ban đầu chùa có tên là “Hàm Long Thiên Thọ Tự” do Thiền sư Giác Phong khai sơn vào cuối thế kỷ XVII dưới thời Chúa Nguyễn Phúc Tần cho đến năm 1747 thì Chúa Nguyễn Phúc Khoát đã ban cho chùa tấm biển "Sắc Tứ Báo Quốc Tự" có ghi dòng chữ: "Quốc Vương Từ Tế đạo nhân ngự đề".

Trong thời gian tồn tại từ thời các Chúa cho đến khi Triều Tây Sơn thành lập thì chùa là một nơi linh thiêng bậc nhất của đàng Trong, cảnh chùa rất huy hoàng rực rỡ, trang nghiêm đẹp đẽ.

Đến khi triều Tây Sơn thành lập thì chùa đã bị chiếm đóng và trưng dụng làm kho chứa diêm tiêu. Đến năm 1808, Hoàng Hậu Hiếu Khương đã cho tái thiết lại ngôi chùa, xây tam quan, đúc đại hồng chung, bảo khánh và đổi tên thành “Hàm Long Thiên Thọ tự” và mời thiền sư Phổ Tịnh làm trụ trì.

Vào năm 1824, vua Minh Mạng đã đến thăm chùa và sắc tứ tên "Báo Quốc Tự". Vua đã cho tổ chức một đại giới đàn lớn tại chùa nhân lễ Vạn thọ tứ tuần đại khánh của mình vào năm 1830. Đến năm 1858, do chùa bị hư hỏng nhiều, vua Tự Đức và Hoàng Thái hậu Từ Dũ đã ban tiền trùng tu ngôi chánh điện và các công trình khác.

Chùa được xây dựng theo mô tuýp truyền thống hình chữ khẩu nằm trên đồi Hàm Long rộng khoảng 2ha. Qua khỏi cổng tam quan cổ kính có một khoản sân đất có hai hàng cổ nhãn uy nghi tiếp đến là khoảng sân trên trồng nhiều cây tùng có lan can bao bọc.

Chánh điện nằm ẩn sau những tán cây ngọc lan uy nghi trầm mặt. Chùa thờ tự rất trang nghiêm: gian chính giữa trên cao tôn trí bộ tượng Tam thế Phật rất xưa, phía sau thì thờ tổ tôn trí bình tro cốt của Tổ Giác Phong.

Được biết vào năm 1958 khi khai tháp Tổ Giác Phong để đưa vào Đại Tháp Niết Bàn chư Tăng ở Huế đã gặp được bình tro thờ ở tầng trên Tháp. Bình tro từ đó được cung thỉnh vào bàn thờ ở bàn thờ Tổ cho đến nay.

Chùa còn là nơi đặt trường Trung Cấp Phật học do đòi hỏi của cuộc chấn hưng Phật Giáo vào năm 1930.

Trong chùa còn có một cái giếng tên là Giếng Hàm Long (tên chữ là Hàm Long Tĩnh), theo bia “Hàm Long Tỉnh” thì Giếng Hàm Long nằm ngay dưới chân đồi Hàm Long xuất hiện cùng thời với Hoà thượng Giác Phong khai sơn (khoảng năm 1674). Giếng  có một mạch nước theo lỗ đá phun ra như vòi rồng, có nước trong, thơm và ngọt. Nước giếng được tiến dâng lên các Chúa, còn người dân thì tuyệt đối không được phép dùng, từ đó nó trở thành một giếng thiêng, giếng cấm.

Ngoài ra trong khuôn viên chùa còn có Tháp tổ Giác Phong được dựng từ năm 1715 cùng với các tháp khác trong đó có Đại Tháp Niết Bán xây vào năm.

Báo Quốc tự là một ngôi chùa đẹp, cảnh vật thanh u, tĩnh mịt, say lòng người. Hiện nay chùa đang được trùng tu để lấy lại dáng vẻ xưaxứng đáng là một trong những ngôi quốc tự của đất thần kinh xưa.

23. Từ Đàm – cổ kính trong hiện đại

 Chùa nằm trên một khoảnh đất cao, rộng, bằng phẳng thuộc phường Trường An, cách trung tâm thành phố Huế 2 km về hướng nam. Chùa quay mặt về hướng đông nam, trước có núi Kim Phụng làm tiền án, bên phải giáp đường Điện Biên Phủ, bên trái có chùa Linh Quang và nhà thờ cụ Phan Bội Châu, phía sau có chùa Thiên Minh.

Ngôi chính điện vừa được xây dựng  

Chùa do Hòa thượng Minh Hoàng Tử Dung khai sơn vào khoảng sau năm 1695. Ngài quê ở Trung quốc, thuộc dòng Thiền phái Lâm Tế thứ 34, là một bậc cao Tăng đã truyền pháp và ấn chứng cho Hòa thượng Liễu Quán - vị Tổ sư Thiền tông Việt Nam đầu tiên khai đạo ở Đàng trong. Năm 1703, Chúa Nguyễn Phúc Chu đã ban cho chùa tấm biển “Sắc tứ Ấn Tôn tự”, từ đó, chùa có tên là ấn Tôn cho đến năm Thiệu Trị nguyên niên (1841) đổi tên là chùa Từ Đàm.

Mặt trước chính điện  

Hiện nay chùa đã được trùng tu lại toàn bộ, nên hầu như du khách không thể chiêm ngưỡng được vẻ đẹp rêu phong của chùa. Tuy vậy do được trùng tu theo nguyên mẫu nên chùa cũng vẫn còn giữ được nét cổ trong kiến trúc.

Đêm Phật Đản  

Giữa sân chùa có một cây bồ đề lớn quanh năm tỏa bóng mát do bà Karpeies hội trưởng hội Phật học Pháp thỉnh từ Ấn Độ qua Việt Nam tặng và được trồng vào năm 1936.

Ngôi bảo tháp lung linh trong ánh đèn  

Từ tam quan đi vào là một cái sân rộng với cây bồ đề, cuối sân là  ngôi chính điện xây trên nền cao 1,5m, hệ thống mái của ngôi điện được xây cong vút trang trí bằng hình rồng phượng khảm sành sứ, làm cho dáng vẻ của điện càng thêm uy nghi. Hai bên có lầu chuông và lầu trống. Xung quanh chính điện trên phần nối hệ thống  mái có đắp nổi các phù điêu kể về sự tích Đức Phật.

 

Bên trong chính điện tôn trí tượng Đức Thích Ca Mâu Ni ngồi uy nghi trên tòa sen, so với các ngôi chùa khác ở Huế thì chùa được bày trí đơn giản hơn. Phía sau chính điện còn có nhà Tổ, nhà Tăng.

Trong lịch sử chùa có một vai trò quan trọng trong công cuộc chấn hưng và phát triển của Phật giáo Việt Nam thời kỳ cận đại và cuộc đấu tranh vì hòa bình và tự do tín ngưỡng. Trãi suốt thời kỳ chiến tranh chùa là nơi hoạt động của Phật giáo cứu quốc.

Trong nắng sớm

Ngày nay đến với chùa du khách sẽ bị thu hút bởi nét đẹp thâm u mà gần gủi, chùa đã được trùng tu xây dựng lại hoàn toàn và là nơi đặt trụ sở của Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Thừa Thiên - Huế.

Cao vút giữa trời xanh

24. Huyền Không Sơn Thượng – thơ mộng nét Thiền

Chúng ta sẽ tiếp tục hành trình khám phá một ngôi chùa nữa, những không cổ kính rêu phông như những ngôi chùa trước mà lại rất thơ mộng, như cảnh tiên giữa trần gian, rất thanh tịnh trang nghiêm nhưng đậm chất Thiền – Huyền Không Sơn Thượng. Chùa nằm ở thôn Nham Biền, huyện Hương Trà, cách Huế khoảng hơn 10 km.

Sự hình thành ngôi chùa cũng đặc biệt không kém chi cái tên của mình. Chùa được Hòa Thượng Giới Đức thành lập năm 1992, trước đó nơi đây là chốn hoang sơ không có dấu chân người, đất trống đồi trọc, Hòa Thượng đã lên đây từ năm 1989 và xin nhà nước 50ha đất để trồng rừng.

Bình yên trong nằng sớm

Đến năm 1992 thì chùa chính thức được xây dựng, ban đầu chỉ là am nhỏ xung quanh là đất trống hoang vu, hố bom cài nát, đã được cải tạo lại thành chốn non bồng cảnh Phật tuyệt đẹp.

Thấp thoáng chốn Thiền Môn

Dưới bàn tay tài hoa của Hòa Thượng nơi đây đã hồi sinh, thấp thoáng trong cánh rừng 50ha và những hố bom ngày nào giờ là những hồ nước xinh xắn đó là những công trình kiến trúc hòa nhập với thiên nhiên: chính điện, am mây tía, nghinh lương đình, nhà khách, tăng xá... mỗi công trình có chức năng khác nhau.

Ngôi chính điện


Nhiều loài hao đua nhau khoe sắc

Chính điện được xây theo kiến trúc nhà rường truyền thống, phía trước là cái sân rộng được chia làm 4 bậc, tôn cao thêm vẻ đẹp của ngôi điện đồng thời làm cho ngôi điện vừa gần gũi vừa thâm nghiêm. Nhiều loài hoa đua nhau khoe sắc quyện với mây trời cùng rừng cây xanh mướt xung quanh như cúng dường lên bậc Điều Ngự.

Không gian tĩnh lặng

Phía bên phải điện có Am mây tía là nơi ở và làm việc hàng ngày của trụ trì,  kiến trúc của am cũng giống như chính điện và nghinh lương đình đối diện.

Giản dị

Nghinh lương đình là nơi các tao nhân mặc khách thừơng xuyên tới lui để bình thơ xứơng hoạ, khung cảnh thật tuyệt. Và một điều đặt biệt là nơi đây còn là thế giới của thơ ca, những bức thư pháp đựơc khắc trên nhiều chất liệu khác nhau như gỗ cát đá…

Hài hòa cùng thiên nhiên


Mộc mạc gần gũi


Thiên nhiên cùng kiến trúc


Chiếc cổng xinh xắn

Đến với Huyền Không Sơn Thượng du khách sẽ cảm nhận đựơc sự thanh tịnh lánh xa hồng trần, khung cảnh thiên nhiên hoà quyện với kiến trúc, một thế giới thơ và hoạ là cho con ngừoi như trở nên nhỏ bé hơn trứơc thiên nhiên kỳ vĩ, thoát khỏi cái ồn ào náo nhiệt của phố thị.

Núi non trùng điệp xa xa


Đức Thích Ca Mâu Ni

25. Chùa Thiền Tôn – nơi khai sinh thiền phái Liễu Quán

 Chùa nằm ở thôn Ngũ Tây, xã Thủy An, thành phố Huế, nằm bên sườn núi Thiên Thai nên còn có tên là Thiên Thai Thiền Tôn Tự hay Thiên Thai Thiền Tông Tự. Chùa Thiền Tôn do Thiền sư  Liễu Quán (1667-1742) khai sơn vào đầu thế kỷ XVIII.

Chùa từng tổ chức nhiều trai đàn và thu hút rất nhiều Phật tử đến tu tập.

Đến năm 1746 thì chùa được trùng tu do ngài trụ trì Tế Hiệp - Hải Điện khởi công. Qua nhiều lần đựoc góp công góp của đại trùng tu như:  Chưởng Thái giám Đoán Tài Hầu pháp danh Tế Ý đã đứng ra vận động cho xây dựng lại ngôi chùa khang trang hơn và cho đúcđại hồng chung đến nay vẫn còn…Trải qua nhiều đời trụ trì chùa lại đuộc trùng tu tiếp tục.

Đến đầu triều Nguyễn vào năm 1803, ngài Đạo Tâm - Trung Hậu trụ trì đã tổ chức trùng kiến, Bà Lê Thị Tạ pháp danh Tiên Quý là người có công quả lớn trong lần trùng tu này. Chùa được làm sườn gỗ lợp ngói, sinh hoạt Phật sự được phục hưng và phát triển. Năm 1807 đến 1809 chùa lại đựoc tái thiết them một lần nữa, lần này do hai vị công chúa phát tâm cúng dường.

Từ đó trở đi chùa trở thành nơi tu tập của Tăng Ni Phật Tử khấp nơi không chỉ ở vùng đất thần kinh mà còn khắp đất nứơc.

Đến năm 1940,chùa bị hư hỏng nặng, Hòa thượng Trừng Thủy - Giác Nhiên, vị trụ trì đời thứ 10 đã tổ chức đại trùng tu ngôi chùa. Sau 60 năm không được sửa chữa, chùa bị hư hại nghiêm trọng, nên vào ngày 23-02-2000, Hòa thượng trụ trì Thích Thiện Siêu đã cho khởi công đại trùng tu ngôi chùa với kinh phí khoảng 2 tỷ đồng, được khánh thành vào ngày 09-3-2001 (15-2 năm Tân Tỵ).

Chùa đã được Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam xác lập kỷ lục năm 2008 :"Chùa Thiền Tôn, nơi phát xuất phái thiền Liễu Quán ở Việt Nam."

Tổ đình Thiền Tôn là ngôi thiền tự lớn ở Huế xưa nay.

26. Văn Miếu – biểu tượng của nền giáo dục nước nhà

Chúng ta đã đi qua hành trình khám phá các ngôi danh làm cổ tự nơi đất thần kinh, kỳ bài này các bạn hãy cùng Sotaydulich khám phá Văn Miếu cùng Võ Miếu, nơi thể hiện sự “tôn sư trọng đạo” cũng như nền văn hoá của nước nhà.

 

Chúng ta hãy điểm qua lịch sử bắt đầu của Văn Miếu Huế. Khi bắt đầu khai phá vùng đất mới do chưa có điều kiện ổn định về kinh tế cũng như xã hội nên Văn Miếu được xây dựng đơn giản tại làng Triều Sơn ở Phú Xuân nhưng không rõ năm xây dựng, và đây được xem là Văn Miếu riêng của vùng đất mới. Đến năm 1770 đời Chúa Nguyễn Phúc Khoát thì được dời đến xã Long Hồ.

Trải qua dâu bể của thời gian, khi mà Nguyễn Ánh lên ngôi và thống nhất đất nước, bắt tay vào công cuộc xây dựng đất nước và chỉnh đốn lại nền giáo dục của nước nhà, năm 1808 Văn Miếu được Vua Gia Long xây dựng lại và cho chế tác đồ thờ tự mới để thờ Khổng Tử cùng các học trò.

Văn Miếu Huế hiện nay thuộc địa phận thôn An Bình, làng An Ninh, phía Tây Kinh thành Huế cách chùa Thiên Mụ không xa. Phía trước là dòng Hương Giang thơ mộng, có bến đò nhỏ cùng Linh Tinh Môn, nhưng chiếc cổng này hiện giờ chỉ còn những chiếc cột, nó đã bị thời gian cũng như chiến tranh phá huỷ.

Đối diện với Tinh Linh môn là Văn Miếu môn theo kiểu tam quan phía trên có gác, lợp ngói hoàng lưu ly, qua cổng bên trái có Hữu Văn Đường; bên phải xây Duy Lễ Đường là 2 ngôi nhà một gian 2 chái dùng để cho vua quan nghỉ ngơi để chuẫn bị cho việc tế lễ ở chính miếu phía trong.

Tiếp đến là Đại Thành môn là một tam quan xây bằng gạch, bên trong là một sân rộng, hai bên sân là hai hàng bia ghi danh các tiến sĩ trong các khoa thi. Nguyên trong suốt thời Gia Long, ông chỉ cho mở các khoa thi hương nên chưa có các tấm bia này, cho đến khi Vua Minh Mạng lên ngôi và bắt đầu cho thi hội và bắt đầu được dựng từ năm 1831 đến năm 1919.

Qua khỏi sân là Đại Thành điện, nơi thờ Khổng Tử và các học trò, đây là một kiến trúc đồ sộ dài 32m và rộng 25m xây theo lối trùng thềm điệp ốc, tất cả những án thờ trong điện thay vì là các bức tượng như truyền thống thì theo lệnh Vua Gia Long đều được thay bằng bài vị gỗ. 

Phía trước hai bên điện có 2 nhà phối là Đông Vu và Tây Vu cùng với 2 ngôi nhà bia, bên phải có tấm bia khắc bài văn bia ”Thánh Tổ Nhân Hoàng đế dụ: Cung giám bất đắc liệt tấn thân” (vua Minh Mạng dụ về việc Thái giám không được liệt vào hạng quan lại); bia ở nhà bia bên trái khắc bài văn bia “Hiến Tổ Chương Hoàng đế dụ: Ngoại thích bất đắc thân chính” (vua Thiệu Trị dụ về việc bà con bên ngoại của vua không được tham gia chính quyền).

Hiện nay hầu như tất cả những công trình chính ở Văn Miếu chỉ còn là phế tích, chỉ còn hàng bia cùng với Văn Miếu môn và Đại Thành môn.

27. Võ Miếu – di tích xưa còn lại

Khám phá xong Văn Miếu chúng ta sẽ đến với Võ Miếu ở gần đó, nằm bên trái Văn Miếu. Đồng thời với việc xây dựng Văn Miếu các vua nhà Nguyễn cũng cho xây dựng Võ Miếu để suy tôn Võ học cùng với những danh tường tài ba của nước nhà và một vài tướng cùa Trung Quốc.

Do nhà Nguyễn được xây dựng trên nền tảng sau các cuộc chiến tranh dài nên võ học được coi trọng như văn học vì thế mà Võ Miếu được xây dựng vào thời Minh Mạng năm 1835.

Với chu vi khoảng 400m, tòa kiến trúc chính xây theo lối trùng thềm điệp ốc 3 gian 2 chái, phía trong đặt các án thờ phía trước có 2 nhà tả vu và hữu vu. Năm 1839 Vua Minh Mạng cho dựng tấm bia Võ công để khắc tên các tiến sĩ Võ. Đến thời Tự Đức cho dựng thêm 2 tấm nữa

Trải qua thời gian, chiến tranh hiện nay võ miếu chỉ còn lại những tấm bia, những công trình khác đã bị phá huỷ chỉ còn lại phế tích. Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế đang có kế hoạch trùng tu tôn tại lại nơi này, hy vọng một ngày không xa chúng ta sẽ thấy được một Võ Miếu huy hoàng của ngày xưa.

28. Nhà thờ chánh toà Phủ Cam

Nhà thờ hiện nằm trên đồi Phước Quả thuộc địa phận phường Phước Vĩnh thành phố Huế. Trải qua thời gian bị phá huỷ sau đó được xây dựng lại, nhà thờ hiện nay được xây dựng theo bảng thiết kế của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ.

Trong thế kỷ 17, thời các chúa Nguyễn, Phủ Cam là nơi ở của các Hoàng Tử, và cũng trong thời gian này tất cả các nhà thờ chỉ là những ngôi nhà đơn sơ mái tranh và sườn gỗ, khi mà các Chúa ra lệnh cấm đạo thì tất cả những nhà thờ này đều bị triệt giải.

Vào năm 1682 linh mục Langlois đã cho xây nhà nguyện Phủ Cam bên bờ song An Cựu, 2 năm sau đó ông đã cho triệt giải nhà nguyện này và mua một mảnh đất trên đồi Phước Quả để xây một nhà thờ bề thế khang trang hơn đến nổi Chúa Nguyễn Phúc Tần phải thán phục, nhưng đến năm 1698 chúa Nguyễn Phúc Chu lại triệt giải nhà thờ này.

Mãi đến năm 1898 tức 2 thế kỷ sau đó Giám mục Eugène Marie Allys (Đức Cha Lý) đã cho xây mới Nhà thờ Phủ Cam mới đồ sộ ở vị trí cũ mặt quay về hướng Bắc. Công trình này do chính Giám mục thiết kế và giám sát thi công đã hoàn thành vào năm 1902. 

Cho đến năm 1960, sau khi Giáo phận Huế được nâng lên hàng Tổng giáo phận và Tổng giám mục Phêrô Martinô Ngô Đình Thục về nhận chức Tổng giám mục Huế,thì ông đã cho phá hủy toàn bộ nhà thờ cũ và xây dựng một nhà thờ mới theo bảng thiết kế của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ. Năm 1963 nhà thờ bắt đầu xây dựng nhưng đến tháng 11 – 1963 khi tổng thống Ngô Đình Diệm bị đảo chính và Tổng giám mục Ngô Đình Thụ đang ở Roma không thể về nước nên công việc xây dựng đã bị chậm lại, đến năm 1967 thì phần cung Thánh tạm thời hoàn thành. Rồi đến năm Mậu Thân 1968 nhà thờ lại bị hư hại thêm một lần nữa.

Từ đó mãi cho đến trước năm 1999 nhà thờ vẫn trong tình trạng hư hại và chỉ hoàn thành phần cơ bản. Năm 1999 với quyết tâmchuẫn bị cho lễ kỷ niệm 150 năm ngày thành lập Giáo phận Huế thì tổng giám mục Stêphanô Nguyễn Như Thể đã cho hoàn thiận những hạng mục còn dang dở, công việc tới tháng 5 – 2000 thì hoàn thành. Vậy là sau hàng trăm năm tồn tại bị triệt giải nhiều lần và chính thức đuợc xây mới vào năm 1963 thì nhà thờ Phủ Cam mới có được diện mạo như ngày nay.

Với mặt bằng kiến trúc theo hình Thánh giá và nhà thờ có kỹ thuật xây dựng hiện đại còn phần trang trí vẫn theo lối cổ điển phương Tây, các hang cột xây sát vào tường rất mềm mại và mỗi góc lại có ba trụ vươn ra tạo thành một khoảng không ôm lấy Cung Thánh và bàn thờ. Không gian bên trong nhà thờ có thể chứa 2500 cùng dự lễ.

Bên trong nhà thờ, phía bên có phần mộ của Ðức cố Tổng giám mục Philipphê Nguyễn Kim Ðiền, bên phải là bàn thờ thánh tử vì đạo Tống Viết Bường (người gốc Phủ Cam, mất năm 1833).

Phía trước nhà thờ còn có hai tượng đúc: bên phải là thánh Phêrô, bên trái thánh Phaolô cũng là những bổn mạng của giáo xứ Phủ Cam.

Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử thăng trầm, ngày nay nhà thờ chánh toà Phủ Cam là một phần trong chặng đường lịch sử của Huế, một nơi để du khách đến tham quan và suy ngẫm những việc mình làm.

29. Nhà thờ dòng Chúa cứu Thế ở Huế

Một ngôi nhà thờ khác ở Huế nổi tiếng cũng không kém nhà thờ Chánh Tòa Phú Cam đó là nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế hay nhà thờ Đức Mẹ Hằng Cứu Thế, kỳ này chúng ta sẽ khám phá những nét kiến trúc đặc biệt cũng như lịch sử ngôi nhà thờ này.

Nhà thờ hiện nay nằm ở phường Phú Nhuận thành phố Huế, trên mảnh đất hình tam giác, phía trước là giao lộ của đường Nguyễn Huệ và Nguyễn Khuyến, khuôn viện hình tam giác rộng và thoáng. Lịch sử nhà thờ bắt đầu từ ngày 14 tháng 10 năm 1925, theo lời kêu gọi của Tòa Thánh, ba vị thừa sai cha Hubert Cousineau (1890-1964), cha Eugène Larouche (1892-1978) và thầy Barnabé St-Pierre (1883-1961) đã lên đường ra đi từ Canada đến Việt Nam thành lập Dòng Chúa Cứu Thế Việt Nam. Đến cuối tháng 11 cùng năm ba người đến Huế và được Giám mục Eugène Marie Allys đón tiếp.

Vào ngày 8 tháng 12 năm 1925 nhân ngày lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội, các vị thừa sai đã chọn ngày này là ngày khai sinh cộng đoàn Đức mẹ Hằng Cứu Giúp tại Huế. Ngày 13 tháng 9 năm 1927 cộng đoàn đã mua miếng đất mà nay là nơi tu viện tọa lạc, đến ngày 18 tháng 3 nmăm 1929 tu viện được khởi công, từ đó cho đến năm 1959 các cơ sổ vật chất được tiếp tục xây dựng.

Vào tháng 1 năm 1959 ngôi nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế được xây dựng theo bản thiết kế của kiến trúc sư Nguyễn Mỹ Lộc và đến tháng 8 năm 1962 nhà thờ được hoàn thành, Ngày 12 tháng 8 năm 1962 Giám mục Ngô Đình Thục đã làm lễ hiến thánh nhà thờ và bàn thờ, trong khuôn viên hình tam giác một ngôi giáo đường cao đẹp sừng sững uy nghiêm tọa lạc.

Phía trước có tượng Chúa Jesu và bên trái là hang Đức mẹ và Chúa Hài Đồng. kiến trúc ngôi giáo đường là một sự tổng hòa, với chiều sâu 70m, chiều rộng từ 15m đến 37m, vật liệu xây là đá xanh và bê tong, ngói lợp là đất nung.

Bộ mái nhà thờ cao 32m, chính giữa nhà thờ là ngôi tháp 3 tầng mái cao 53m, phía trên có Thánh Giá. Hệ thống hàng lang hai bên dài 26m, rộng hơn 4m. Bên trong nhà thờ là một không gian rộng bao la với 2 hàng ghế hai bên, giữa là đường đi dẫn lên cung thánh, cung thánh sâu 8,5m, chính giữa là bàn thờ làm bắng đá Ngũ Hành Sơn.

Ngôi giáo đương này tuy ra đời muộn hơn so với nhà thờ Chánh Tòa Phú Cam nhưng trong nó vẫn chứa đưng những nét kiến trúc cổ, sự kết hợp hài hòa các đường nét kiến trúc Đông và Tây làm nhà thờ trở nên gần gủi và là nơi chiêm nghiệm bản thân.

30. Sông Hương – nguồn mạch tâm linh

Sông Hương – dòng sông gắn liền với Huế, trải qua bao biến thiên, thăng trầm cùng thời gian, dòng sông của lịch sử, dòng sông của thơ ca, dòng sông đã đi vào tâm thức của những con đất Huế như là dòng sông của Vua Chúa…Hãy cùng trải nghiệm cảm giác bồng bềnh trên dòng Hương để khám phá một Huế khác, trầm lặng hơn, giản dị hơn…

Những ngôi miếu thờ bên dòng sông

Như một quy luật từ xa xưa, con người và các dòng sông luôn song hành với nhau, nơi nào có sông, nơi đó con người sinh sống và phát triển, nhiều nền văn minh đã ra đời gắn liền với những dòng sông chẵng hạn nền văn minh Trung Hoa gắn liền với con sông Hoàng Hà và Trường Giang, Ai Cập gắn liền với sông Nile, Ấn Độ với Sống Ấn và sông Hằng…hay ở nước Việt ta thì có Cổ Loa với con sông Hoàng Long, Thăng long với sông Hồng… và Huế là dòng Hương.

Thượng nguồn sông Hương với cầu Tuần vừa được hoàn thành


Đồi Ngọc Trản với điện Hòn Chén

Tuy không quá dài như những dòng sông ở trên, tổng chiều dài nếu tính cả nguồn dài nhất thì sông Hương chỉ dài khoảng 100km, thượng lưu của dòng sông là hai nguồn Tả trạch có chiều dài khoảng 67km, bắt nguồn từ dãy trường Sơn Đông, chảy qua khu vườn quốc gia Bạch Mã với 55 ngọn thác, dòng này chảy ngang qua thị trấn Nam Đông sau đó hợp lưu với dòng Hữu Trạch ở ngã ba Bằng Lãng, dòng Hữu Trạch cũng bắt nguồn từ dãy Trường Sơn nhưng từ phía Nam và chảy ngược về phía Bắc với chiều dài 60km. Bắt đầu từ đây dòng Hương đã trở nên rộng hơn, đổ ra cửa biển Thuận An với chiều dài 33km, nước chảy chậm do độ dốc thấp.

Hoàng hôn trên đồi Vọng Cảnh


Thấp thoáng những con đò lẻ loi

Trước khi xuôi theo hạ nguồn để khám phá một Huế nên thơ thì chúng ta cũng nên tìm hiểu xem vì sao dòng sông có tên sông “Hương”. Theo các tài liệu cổ trong lịch sử thì dòng sông mang nhiều tên khác nhau, như trong “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi sông có tên là sông Linh…sau đó lại được mang tên Lô Dung, Yên Lục…và theo truyền thuyết sở dĩ có tên là sông Hương là do sông chảy qua những cánh rừng nguyên sinh bạt ngàn với hàng trăm loài hoa, cây gỗ mang mùi thơm nhẹ nhàng, vì thế mà nhân dân gọi là sông Hương.

Những dãi rừng xanh ngắt bên bờ sông

Từ ngã ba Bằng Lãng, dòng sông trôi chầm chậm qua những thằng cảnh của Huế, qua điện Hòn Chén, qua đồi Vọng Cảnh, qua Võ Miếu, Văn Miếu, qua chùa Thiên Mụ… rồi qua kinh thành Huế. Mỗi lần đi qua một nơi nó lại làm cho nơi đó trở nên trầm mặc, cổ kính, nên thơ hơn, mềm mại hơn…

Văn Thánh miếu

Dòng sông mềm mại uốn quanh, như ôm trọn kinh thành, khi chọn đất đóng đô, vua Gia Long đã khéo lẹo lựa chọn dòng sông làm minh đường với hai cái cồn Hến và Giả viên làm tả Thanh Long và hữu Bạch Hổ, ông đã cho nắn hai dòng phụ lưu là Kim Long và Bạch Yến thành hộ thành hà cho kinh thành.

Linh thiêng Thiên Mụ Tự

Một điều khác biệt so với các kinh đô khác của Việt Nam ở chỗ, dòng Hương chính là nguồn mạch tâm linh, một con đường nối giữa hai thế giới của những vị Vua đang tại vị với các Tiên đế đã băng hà, hầu như các khu lăng mô của các vua đầu triều đều nằm ở thương nguồn Hương giang. Không kể những làng mạc xòm làng, những ngôi nhà vườn, những vườn cây ăn trái xanh mướt…

Bến Phu Văn Lâu

Vào các dịp đầu xuân ngày xưa, dòng sông trở thành nơi cho một cuộc biểu diễn đầy màu sắc và trang nghiêm của những chiếc Long thuyền, Phượng thuyền của hoàng gia trên bến Phu Văn lâu. Vua cùng cả hoàng gia ngự trên những con thuyền lộng lẫy ấy xuôi dòng sông để đến với các lăng Tiên đế cũng như đến với ngôi quốc tự Thiên Mụ trên đồi hà khê, hay điện Hòn Chén…và cũng chính dòng sông là ranh giới giữa hai chế độ trong thời gian Pháp xâm lược nước ta: bờ bắc dòng sông là kinh thành uy nghi cổ kính thể hiển uy quyền của Nam Triều, bờ Nam là tòa khâm sứ khiêm tốn nhưng lại đè bẹp cái kinh thành kia, rồi dòng sông cũng là nơi chứng kiến bao cảnh binh đao, bao biến đổi, màu cờ trên Kỳ đài thay đổi bao phen…

Kỳ đài sừng sững uy nghi

Trải qua thời gian, thăng trằm cùng lịch sử, có những công trình đã mất cùng thời gian, những con người chỉ còn trong quá khứ, ngay cả một triều đại cũng tàn lụi thì dòng Hương vẫn ở đó, vẫn hàng ngày làm xanh thêm cho Huế, một dải lụa mềm vắt ngang thành phố Huế, còn biết bao điều phải nói về dòng sông một thời huy hoàng cùng Vương triều Nguyễn này, 

31. Độc đáo nhà vườn An Hiên

Nhà Rường, một trong những nét đặc sắc trong dòng kiến trúc Huế, không chỉ được áp dụng trong xây dựng hoàng cung mà còn cho cả dân gian, tuy nhiên sự tuân thủ các nguyên tắc xây dựng rất khắc khe và nghiêm chỉnh, thông thường một ngôi “điện” của Vua thường có từ bảy đến chín gian cùng với hai chái đơn hoặc hai chái kép, một ngôi “phủ” của một vị hoàng thân hay hoàng tộc chỉ được năm gian hai chái, còn nhà dân thường chỉ được một gian đến ba gian cùng hai chái đơn.

Hôm nay chúng ta sẽ cùng đền thăm nhà vườn An Hiên, một ngôi nhà vườn còn giữ được nét kiến trúc truyền thống, đậm chất Huế còn tồn tại ở Huế sau bao thăng trầm của thời gian.

Lối vào nhà vườn An Hiên

Nằm trên con đường rợp bóng mát từ kinh thành đi chùa Thiên Mụ, nhà vườn An Hiên là một địa chỉ tham quan hấp dẫn đối với du khách muốn tìm về hồn Huế xưa. Đứng trước chiếc cổng nhỏ xinh nép mình bên hàng cây cao vút xanh mát quanh năm, phía trước làdòng Hương thơ mộng, bước qua công du khác như lạc vào một thế giới của cỏ cây hoa lá, con đường nhỏ dẫn vào nhà thật đẹp, bức bình phong nhỏ che cho ngôi nhà khỏi những điều không hay, con đường nhỏ rẽ sang hai bên bình phong đưa du khách vào sân của ngôi nhà với một cái hồ nhỏ đầy sung, chiếc hồ và bình phong có chức năng giống như núi Ngự Bình và sông Hương là minh đường cho kinh thành Huế Vậy.

Cuối sân là ngôi nhà ba gian hai chái đậm chất truyền thống Huế, với cột kèo được chạm khắc tinh tế, ngôi nhà có lịch sử lâu đời và trước năm 1895, là nơi ở của công chúa thứ 18 con vua Dục Đức, sau đó được chuyển lại cho ông Phạm Đăng Thập con một đại thần dưới Triều Gia Long. Sau đó ngôi nhà còn qua tay nhiều chủ nữa và gắn liền với một nhà hoạt động chính trị xã hội của Huế, bà Đào Thị Xuân.

 
Nội thất ở nhà vườn An Hiên

Với cách bài trí đơn giản và thanh thoát, ngôi nhà có thiết kế ấm vào mùa đông, mát vào mùa hè, các bố trí những vật dụng sinh hoạt hàng ngày rất hợp lý và nhẹ nhàng, những hệ thống vì kèo kết hợp với nhau mà không cần một cây đinh hay vật liệu kết dính nào. Mái nhà lợp ngói Nam, xung quanh nhà là một khu vườn rộng quanh năm sum sê hoa quả của khắp các miền đất nước. 

Có đến thăm An Hiên thì ta mới có thể cảm nhận được tại sao con người Huế luôn nhẹ nhàng kín đáo trong lời ăn tiếng nói, thanh thoát trong hành động, và dịu dàng trong tính tình, cũng như một tâm hồn văn thơ phong phú và lãng mạn, một tình yêu thiên nhiênnhư muốn đưa cả thiên nhiên vào vườn nhà.

32. Mộc mạc làng quê Phước Tích

Phước Tích – một cái tên mộc mạc, tọa lạc tại xã Phong Hòa, huyện Phương Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế, nằm bên bờ dòng Ô Lâu xanh mát, những ngôi nhà rường có lịch sử hàng trăm năm vẫn cùng nắng mưa thời gian, bao biến cố, bao thăng trầm của lịch sử cũng không thể làm mất đi nét xưa trong từng ngôi nhà.

 
Một ngôi miếu cổ trước dòng Ô lâu

Công cuộc khai lập làng bắt đầu từ hơn 500 năm trước, ông tổ họ Hoàng là Hoàng Minh Hùng quê ở Nghệ An đã thân chính đem quân đánh đuổi Chiêm Thành, rồi thấy cuộc đất bên dòng Ô Lâu này có thể gầy dựng cơ nghiệp nên ông đã chiêu mộ người dân về khai khẩn lập làng. Lúc đầu làng có tên là Phúc Giang với ý nghĩa nơi vùng đất gần sông này luôn tràn đầy phúc lộc để dân cứ có thể giàu có và sung túc. Sau hàng trăm năm phát triển đến thời Tây Sơn làng lại đổi tên thành Hoàng Giang như để tưởng nhớ đến công nghiệp khai lập làng của dòng tộc Hoàng. Đến khi Gia Long lên ngôi đã cho đổi tên một lần nữa thành Phước Tích với ý nghĩa mong muốn nơi đây luôn tích lũy phúc đức.

 
Màu ngói đã phai theo thời gian

Dòng Ô Lâu xanh mát, uốn quanh ngôi làng làm cho nó như cách biệt khỏi sự xô bồ của thế giới bên ngoài nhưng cũng rất gần gũi. Những con đường nhỏ uốn quanh những tán cây cổ thụ quanh năm tỏa bóng mát, những hàng rào bằng chè tàu ngăn cách những ngôi nhà rường rêu phong cổ kính thấp thoáng sau những vườn cây ăn trái sum xuê. Cả ngôi làng hiện nay còn hơn 100 ngôi nhà nhưng chỉ còn khoảng 30 ngôi nhà là giữ được kiến trúc nguyên thủy từ lúc xây dựng cho đến nay.

 
Không gian thoáng đản

Chúng vẫn giữ được cái hàng rào bằng chè tàu, được cái sân lát gạch Bát Tràng, được những mái ngói liệt đã đổ màu thời gian, những hàng cột đen bóng…làm tăng thêm sự thâm nghiêm trong từng ngôi nhà. Trước mỗi ngôi nhà là một cái sân rộng lát gạch Bát Tràng, trước mỗi nhà là bức bình phong cùng con đường nhỏ với hai hàng chè tàu thẳng tấp, tùy theo năng lực mà gia chủ có thể xây ngôi nhà theo kiểu 3 gian 2 chái hay 1 gian hai chái. Đường nét kiến trúc tuy tổng thể từng ngôi nhà đều giống nhau nhưng cách bày trí, các tác phẩm điêu khắc lại theo sở thích của người chủ nhà.

 
Hàng chè tàu thẳng tấp

Sự phân chia thờ tự nơi đây cũng rất hay, ngay đầu làng là ngôi miếu thờ Khổng Tử cùng các vị hiền tài, giữa làng là miếu thờ chư vị Thần Phật, cuối làng lại thờ người khai lập làng cùng với ông tổ nghề nơi đây. Ở mỗi nơi như vậy đều có một gốc cổ thụ, trong đó ngôi miếu giữa làng tương truyền có trước khi lập làng và được xây dựng trên nền một ngôi tháp Chăm đã đổ nát, trước miếu là một cây thị cổ thụ đã hơn nghìn năm tuổi.

 
Những bức hoành cùng nét cổ trong từng ngôi nhà

Nhắc đến tổ nghề nhưng lại chưa nhắc đến một nghề truyền thống nơi đây, nó đã đi vào lịch sử, và không thua gì so với làng gốm Bát Tràng ở phía Bắc, đó là gốm Phước Tích, trong hàng trăm năm phát triển của mình đã có thời gốm Phước Tích là sản phẩm dùng riêng cho Hoàng gia với câu ca dao nổi tiếng: “Om Phước Tích ngon cơm Hoàng Đế”, dưới triều Nguyễn những vật dụng như om nấu cơm riêng cho Vua đều được sản xuất từ Phước Tích và chỉ riêng Phước Tích mới có quyền sản xuất loại om tiến Vua này. Tuy vậy cũng rất nhiều người con của làng lại thành đạt qua con đường thi cử.

 
Những sản phẩm gốm của làng

Trải qua thời gian, đã không còn nhiều ngôi nhà giữ được nét xưa, nhưng cái giá trị lịch sử, kiến trúc cũng như văn hóa của làng vẫn còn đó, thấp thoáng giữa những ngôi nhà cổ đã mọc lên những ngôi nhà bê tông vững chắc, nhưng không vì vậy mà không gian cổ kính của làng.

 
Thời gian...

Làng cổ Phước Tích vẫn ẩn chứa trong mình những giá trị văn hóa không thể phai mờ dù thời gian có đi qua, tuy vậy từng ngày từng ngày thời gian đang hủy hoại dần những nếp nhà, lối sống văn minh đang len lỏi vào từng ngỏ ngách, nhưng không vì đó mà làng có thể phục hồi, cho nên cần có một chính sách để có thể lưu giữ cho hậu thế những giá trị quý báu này.

33. Quốc Học Huế - Dấu ấn thời gian

Huế không chỉ nổi tiếng với đền đài, lầu các, cung điện nguy nga mà còn nổi tiếng với một nền giáo dục khoa bảng, ngoài Văn Thánh Miếu được lập vào thời Gia Long, sau nay vào thời Thành Thái thêm một ngôi trường nữa được thành lập – trường Quốc Học. Trên nền của khu tập luyện thủy quân của triều Nguyễn, Pháp đã cho xây dựng trường, lúc đầu chỉ là tòa nhà với mái tranh vách đất, sau đó đến đầu thế kỷ 20 đã cho xây dựng lại theo kiến Pháp.

Ngày 23 – 10 – 1896, theo chỉ dụ của Vua Thành Thái và quyết định của toàn quyền Đông Dương lúc bấy giờ trường Quốc Học Huế được chính thức thành lập và do ông Ngô Đình Khả làm trưởng giáo. Trường nằm bên bờ Nam của dòng sông Hương đối diện với kinh thành ở phía bên kia, trước mặt trường là quảng trường bia chiến sĩ trận vong.

Trong không gian xanh mát, những tòa nhà mang đậm kiến trúc Pháp nương mình với màu gạch đỏ tươi không phai theo thời gian, bước từ cổng vào là một con đường rợp bóng cây, dẫn đến tượng đài Nguyễn Sinh Cung, phía sau là tòa nhà làm việc của trường, hai bên là những tòa nhà riêng cho từng khối lớp, không gian kiến trúc đươc4 quy hoạch môt cách chặt chẽ và đối xứng xen kẽ những hàng cây cao niên, có những cây được trồng từ lúc mới xây trường.

Những tòa nhà cổ mái ngói, tường gạch này đã gắn bó với cái không gian cổ kính của Huế cả trăm năm nay như để chứng minh rằng Huế chính là vùng đất của khoa bảng, của những danh nhân, những con người xuất sắc của dân tộc.

Lúc đầu trường có tên là trường Cao đẳng tiểu học hay thường gọi là Quốc Học (1896 – 1936), trường trung học Khải Định thời kì 1936 – 1954, sau đó là trường trung học Ngô Đình Diệm (1955 – 1956), rồi trở lại với tên cũ từ 1956 cho đến nay. Ngay từ khi thành lập trường đã dạy cả giáo trình tiếng Việt và tiếng Pháp, và là trường đệ nhất cấp đầu tiên ở Huế. Ban đầu trường chỉ dạy tới đệ tứ cấp (tức lớp 9 bây giờ), sau đó đến thời Khải Định trường mở rộng và dạy thêm từ đệ tam cấp đến đệ nhất cấp.

Trong thời gian Pháp thuộc, trường là nơi lưu dấn của những con người xuất sắc, ưu tú của đất nước như: Nguyễn Sinh Cung hay Bác Hồ vĩ đại của chúng ta, dã theo học tại đây từ 1908 và đã tham gia nhiều hoạt động của sinh viên học sinh chống Pháp. Hiện nay trước sân trường có bức tượng của Bác như để tưởng niệm một người con vĩ đại của dân tộc đã theo học ở đây, đại tướng Võ Nguyên Giáp, tổng bí thư đầu tiên của Việt Nam – Trần Phú… trong đó có cả Ngô Đình Diệm – tổng thống của Việt Nam cộng hòa. Ngoài ra trường còn gắng liền với các nhà thơ, nhà văn, bác sĩ, các nhạc sĩ: Tố Hữu, Đặng Thai Mai, Nguyễn Lân, Tôn Thất Tùng, Tôn Thất Tiết…

Không chỉ dừng lại ở đó, hiện nay trường vẫn đào tạo ra những lớp học sinh giỏi kế thừa truyền thống hiếu học của vùng đất thần kinh. Có những học sinh đạt giải cao trong các kỳ thi quốc gia và quốc tế góp phần làm rạng rỡ nền văn hiến nước nhà.

Hiện nay trường Quốc Học Huế là một truong ba trường trung học phổ thông chất lượng cao của Việt Nam, đứng ngang vời trường Chuyên Lê Hồng Phong ở tp Hồ Chí Minh và trường Chu Văn An ở Hà Nội.

34. Lãng đãng Lăng Cô

Nằm trên cửa ngỏ vào Huế, Lăng Cô hiện ra như một bức tranh thủy mặc khổng lồ, từ trên đèo Hải Vân chúng ta đã có thể ngắm nhìn Lăng Cô, một nơi vừa có rừng vừa có biển, kỳ chúng ta sẽ khám phá một phần biển Lăng Cô, một trong những vịnh biển đẹp của Việt Nam và thế giới.

Cầu vượt Lăng Cô nhìn từ đèo Hải Vân

Trên con đường thiên lý Bắc Nam, nơi nào cũng có cảnh đẹp, và với một bờ biển dài hơn 3000km, Việt Nam sở hữu những bãi biển và vịnh biển tuyệt đẹp, trong đó Lăng Cô là một điển hình.  Lăng Cô theo dân gian truyền lại ngày xưa có tên là “Làng cò” vì có nhiều cò, sau dần đọc trại đi thành Lăng Cô, cũng có một giả thuyết là người Pháp đọc trại từ “An Cư” mà ra.

Đoàn tàu Bắc Nam

 
Núi cùng biển tạo nên vẻ đẹp huyền ảo

Sở hữu một vị trí địa lý thuận lợi, nằm sát biển với một dải cát trắng dài cả chục km, thực ra Lăng Cô nằm trên một bán đảo nhỏ có tên là An Cư, nằm giữ đầm Lập An và biển Đông. Lập An là một đầm kín vì chỉ có một lối ra biển ở phía Nam, diện tích đầm khoảng 1600ha, đây là nơi tránh bão cho tàu bè và cũng là một vị trí thuận lợi để nuôi trồng thủy hải sải nước lợ, xung quanh đầm là những con suối nhỏ chảy ra từ các dãy núi sườn Nam dãy Trường Sơn, trên các dãy núi này là những cánh rừng nhiệt đới quanh năm xanh tốt, trong đó có bạch Mã là một trong những vườn quốc gia.

Doi cát trắng mịn trải dài theo bờ biển

 
Chiều trên đầm Lập An

Nhìn từ đèo Hải Vân, Lăng Cô trải dài theo bờ biển với bãi cát dài, trắng tinh, nước biển trong xanh một màu cộng với thời tiết không quá oi bức vì nằm một bên là rừng núi, một bên là biển bao la, các khu resort đang được xây dựng, các tour tham quan đang được xúc tiến, cộng với cơ sở hạ tầng đang được đầu tư phát triển, cùng cảng nước sâu Chân Mây gần đó thì không bao lâu Lăng Cô sẽ phát triển rất nhanh chóng.

Núi non trùng điệp

 
Người dân của đầm

Lăng Cô nằm cách Huế 70km, cách Đà Nẵng 30km và nằm trong tam giác 3 khu di sản thế giới của Việt Nam là: cố đố Huế, đô thị cổ Hội An và Thánh địa Mỹ Sơn, điều này có nghĩa đây sẽ là một nơi tham quan nghĩ dưỡng rất tốt, nếu biết khai thác hợp lý cảnh quan và con ngươi thì Lăng Cô có thể trở thành nơi thu hút khách du lịch rất đông, giản áp lực lên cho Huế và Đà Nẵng mà lại tăng thêm lượng khách.

 
Đầm Lập An nhìn từ đèo Phú Gia

Vào ngày 06 – 06 – 2009 Lăng Cô đòn nhận danh hiệu “Lăng Cô – vịnh đẹp thế giới” do câu lạc bộ các vịnh đẹp thế giới bình chọn.

35. Hoài cổ cầu ngói Thanh Toàn

Huế yên ả và thanh bình, bên ngoài một “kinh thành” cổ kính với cung điện vàng son lộng lẫy, thì còn đó những miền quê luôn nép mình bên nhưng dòng sông cây cầu đơn sơ giản dị. Trong đó miền đất Thủy Thanh thuộc xã Thủy Thanh huyện Hương Thủy đã trãi hàng trăm năm vẫn giữ được cho mình những “báu vật” mà thời gian không thể làm mất đi, trong đó có cầu ngói Thanh Toàn. Hôm nay loạt bài “Về với Huế thương” sẽ cùng đọc giả khám phá ngôi làng thanh bình và tham quan cây cầu ngói nổi tiếng này.

Đây là một trong những cây cầu gỗ có giá trị còn sót lại trên đất nước ta và được xếp hạn di tích lịch sử quốc gia vào ngày 14 - 7 - 1990

Chiếc cầu gỗ với giá trị lịch sử to lớn

 
Không gian bên trong cầu

Cầu ngói Thành Toàn là một cây cầu gỗ được xây dựng từ cuối thế kỷ 18, vào năm 1776, người bỏ tiền ra xây dựng cây cầu này là bà Trần Thị Đạo, vợ một vị quan cao cấp trong triều đình Vua Lê Hiển Tông, do không có con nên bà đã đi cầu tự bằng cách xây cầu.

 
Bảo tàng nhỏ

Cây cầu được xây dựng theo lối “thượng gia hạ kiều”, nghĩa là phía trên là nhà – có mái lợp ngói âm dương, phía dưới là cầu bắc qua sông. Nguyên xưa ầu có chiều dài gần 19m và rộng gần 6m, được xây dựng bằng gạch gỗ và ngói. Cầu có 7 gian, hai bên thành cầu là lan can và bục gỗ làm nơi nghĩ chân cho người dân và du khách lỡ bước nghĩ ngơi tránh mưa nắng, các trụ đỡ cầu ngày xưa được làm bằng gỗ lim rất to và cứng.

Trong ánh chiều tà, chiếc cầu soi bóng xuống dòng sông

 
Chợ quê yên bình

Các cấu kiện kiến trúc trong cầu được chạm trỗ đơn giản nhưng vẫn toát lên nét cổ kính, ngói lợp là ngói âm dương tráng men xanh, các phù điêu đắp nổi bằng sành sứ, các bờ nóc, bờ đao, bờ quyết được trang trí hình long phụng trông rất sinh động và uy nghi. Trong quá trình tôn tại trải hơn 200 năm cầu đã trải qua nhiều lần trùng tu cho nên hiện nay cầu đã bị ngắn và hẹp hơn so với lúc nguyên thủy. Các chân cầu gỗ lim cũng được thay thế bằng trụ xi măng để đảm bảo cầu đứng vững hơn, ngói được thay mới, các phù điêu được phục hồi.

 
Từ trong cầu nhìn ra

Đặc biệt trên cầu có một án thờ nhỏ, là nơi thờ bài vị bà Trần thị Đạo, người có công xây dựng cầu này, và đây cũng là chỉ dụ của vuaKhải Định, ông đã ban sắc phong cho Bà là “Dực Bảo Trung Hưng Linh Phò”. Hàng năm vào ngày giỗ của Bà dân làng thường tổ chức lễ rước bài vị để rồi sau đó là các hoạt động vui chơi sẽ bắt đầu như: đua thuyền, chơi tổ tôm, hội hè…

 
Án thờ bài vị bà Trần Thị Đạo


Bài thơ được treo phí trong cầu

Hiện nay vào mỗi mùa Festival diễn ra, cầu ngói là nơi du khách có thể tham quan, chiêm ngưỡng vẻ đẹp truyền thồng nơi đây, cũng như hòa mình vào cuộc sống của người dân ngay ngôi chợ cạnh cầu: chợ Cầu Ngói. Cạnh đó còn có một bảo tàng nhỏ, nơi trưng bày các nông cụ của người dân, cũng như kể lại quá trình hình thành ngôi làng.

36. Lễ tế Nam Giao xưa – Vua ngự Trai cung

Như đã có dịp giới thiệu đến quý độc giả về Đàn Nam Giao và lễ tế Nam Giao của triều Nguyễn xưa, kỳ này Sotaydulich.com sẽ cùng độc giả trở về với một lễ tế giao xưa với những khung hình xưa để chúng ta có thể hình dung lại lễ tế một thời.

 

Xa giá rời cung

Trong bài “Đàn Nao Giao – linh thiêng cùng non sông”, chúng ta đã biết được vị trí và chức năng của đàn, cũng như vậy, lễ tế Nam Giao là cuộc lễ lớn nhất của triều đình xưa, tùy theo từng triều Vua mà lễ tế được tổ chức dao động từ 1 đến 3 năm tế 1 lần. Tất cả những nơi đoàn ngự đạo của Vua đi qua từ hoàng cung đến đàn tế đều được sửa sang và trang hoàng, hương án được bày sẵn, tất cả những bô lão đều phải ra nghênh đón khi kiệu Vua đi qua.

Đám rước qua Ngọ Môn

 
Phía ngoài quảng trường Ngọ Môn

Hàng năm khi vừa đón xuân sang, nhà vua lại chỉ dụ chọn ngày đẹp để tổ chức lễ tế cáo Trời Đất ở đàn Nam Giao, sau khi ngày tốt được chọn, trước lễ tế mười lăm ngày sự chuẩn bị bắt đầu, nhà Vua cho cái quan đại thần đến làm lễ tế cáo các vua tiền nhiệm ở các miếu thờ trong Đại Nội, các lăng tẩm tiên đế cũng như cho sửa sang và quét dọn sạch sẽ con đường từ hoàng cung đến đàn tế.

 
Xa giá rời kinh thành

Trong thời gian trước lễ bảy ngày vua Trai tịnh trong một gian phòng ở điện Cần Chánh, trong phòng có đặt tượng đồng nhân, vào đêm ngày thứ 3 trước khi tế, Vua rời hoàng cung lên xa giá ngự về Nam Giao, có lẽ đoàn rước ngự đạo này đã làm nên sự hoành tráng cho lễ rước Vua. Đoàn rước gồm 3 đạo chia làm: tiền đạo, trung đạo và hậu đạo

Tiền đạo:

Là đoàn rước đi đầu gồm hai con voi được trang hoàng lộng lẫy, dàn thành hai hàng cùng với bốn người lính cầm gậy chỉ huy trang trí mao tiết, cầm cờ. Tiến theo sau là các võ quan cao cấp: thống chưởng có hai chánh quản hai bên, hai bên lại có trồng và chiêng đều có lọng che cùng với nhạc cụ, mỗi một toán lính lại có một chinh đội trưởng chỉ huy.

Hai thớt voi dẫn đầu tiền đạo

Phía sau Tổng chưởng là võ quan mang truyền thanh đồng cùng với hàng lính cầm cờ Ngũ tinh: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Mỗi đạo đều có một đội cờ như vậy, cờ Thổ Tinh luôn đi giữa, bên phải là Mộc Tinh và Kim Tinh, bên trái là Hỏa Tinh và Thủy Tinh.

 
Đại kỳ trong đoàn rước

Theo thứ tự phía sau đoàn cầm cờ là đoàn nhạc công  mang xập xõa, sau đoàn nhạc công là bốn mươi lính mang cờ cùng với một toán lính khác mang tràng phan. Tiếp đến là hàng lính mang tràng phang có khắc chữ và một hàng lính khác đi hai bên mang cờ có hình Tứ linh. Rồi phía sau là bộ cờ tượng trưng cho vũ trụ quan lúc bấy giờ: một lá cờ lớn tượng trưng cho sao Bắc Đẩu, hai mươi tám lính chia làm bốn hàng dàn hai bên cầm cờ Nhị Thập Bát Tú.

 
Toàn cảnh đoàn rước

Phía cuối của tiền đạo là một con voi cũng được phục trang lộng lẫy kéo theo lộ xa, có hai lính cầm đại phiến, có hai hàng kỵ binh hộ tống hai bên, theo sau có mười bốn lính đi bộ tháp tùng, tiếp đến có Long đình xa gồm bốn ngựa kéo mỗi bên lại có bốn lính cầm đại phiến. Theo sau làm một toán lính mười hai người cùng với hai hàng lính mang cờ thêu các con vật như báo, hạc…có một đội nhạc tám người đi theo. 

Trong bốn hàng lính mang cờ là những toán lính mang xen kẽ bàn Phúc Tửu là bàn đặt rượu thịt khi vua tế lễ, Long tiễn cùng với bốn lọng và hai mươi lính hầu, cuối cùng là Cửu Long Khúc Bỉnh tay cán uốn cong có hai lọng che và bốn người hầu.

Còn tiếp…

Nguồn: wwww.sotaydulich.com